Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym w Polsce i we Francji. Studium administracyjnoprawne na tle porównawczym
Monografia stanowi analizę pozycji prawnej uczestników społeczności lokalnej oraz jednostek samorządu terytorialnego w procesie wykorzystania poszczególnych instrumentów partycypacji społecznej. Informacje w niej zawarte pozwalają na skuteczne sprawowanie kontroli społecznej nad działalnością podmiotów publicznych oraz ocenę prawidłowości wykonywania powierzanych jej zadań. Omawiana tematyka została zaprezentowana w ujęciu teoretycznym i praktycznym oraz wzbogacona licznymi przykładami i propozycjami rozwiązań. Publikacja zawiera: konkretne przykłady, wytyczne oraz zalecenia dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania poszczególnych form partycypacyjnych, analizę zagadnień lub instytucji wspólnych dla partycypacji społecznej w polskim samorządzie terytorialnym i we francuskich wspólnotach terytorialnych, jak również instytucji niewystępujących w konkretnym systemie danego porządku prawnego, wyjaśnienie zagadnień budzących wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie, postulaty de lege ferenda w zakresie wypracowania modelu partycypacji społecznej i recepcji poszczególnych francuskich mechanizmów demokracji uczestniczącej do polskiego porządku prawnego. "W pracy podjęto bardzo ciekawy temat, nieopracowany dotychczas całościowo w literaturze, co stanowi znaczący walor zarówno w aspekcie naukowym, jak i praktycznym. Problematyka ta stanowi novum badawcze, wzbogacając w niewątpliwy sposób polską naukę prawa administracyjnego i samorządowego". Prof. zw. dr hab. Bogdan Dolnicki Publikacja skierowana jest do przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, którym może pomóc w prawidłowym i efektywnym wykonywaniu postawionych im zadań. Powinna również zainteresować osoby zaangażowane w działalność wspólnot lokalnych.
Wykaz skrótów 13
Słowo wstępne 17
Rozdział I Rzecz o demokracji - rozważania o charakterze podstawowym 27 1. Pojęcie demokracji 27 2. Rodzaje demokracji - wokół pojęcia partycypacji społecznej 43 2.1. Demokracja deliberatywna i partycypacyjna 45 2.2. Demokracja przedstawicielska i bezpośrednia 60
Rozdział II Jednostki samorządu terytorialnego w Polsce i wspólnoty terytorialne we Francji - kontekst normatywny 67 1. Podstawy prawne działania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce i wspólnot terytorialnych we Francji 67 1.1. Unormowania konstytucyjne i ustawowe 67 1.2. Regulacje Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego i innych aktów międzynarodowych 81 2. Prawne determinanty wspólnoty samorządowej oraz podstawowe zasady kształtujące jej ustrój 84 2.1. Wspólnota samorządowa - elementy składowe 84 2.2. Podstawowe zasady kształtujące ustrój wspólnoty samorządowej 95 2.2.1. Zasada decentralizacji 95 2.2.2. Zasada subsydiarności - "o prawie do eksperymentu 101 2.2.3. Zasada samodzielności ("wolnej administracji" - libre administration) i autonomii 107 3. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 112
Rozdział III Wtórny podmiot władzy w samorządzie terytorialnym w Polsce i we Francji - zagadnienia ustrojowe 115 1. Organy gminy w polskim i we francuskim porządku prawnym 115 1.1. Organy stanowiące gminy - rada gminy i conseil municipal 118 1.2. Organy wykonawcze gminy - wójt (burmistrz, prezydent miasta) i mer 129 2. Organy powiatu i organy departamentu w polskim i we francuskim porządku prawnym 135 2.1. Organy stanowiące - rada powiatu i rada departamentalna 138 2.2. Organy wykonawcze - zarząd powiatu i przewodniczący rady departamentalnej 148 3. Organy samorządu województwa i organy regionu w polskim i we francuskim porządku prawnym 153 3.1. Organy stanowiące - sejmik województwa i rada regionalna 156 3.2. Organy wykonawcze - zarząd województwa i przewodniczący rady regionalnej 165 4. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 169
Rozdział IV Udział pierwotnego podmiotu władzy w referendum lokalnym i wyborach samorządowych w Polsce i we Francji - rzecz o klasycznych formach demokracji partycypacyjnej 177 1. Referendum lokalne w polskim i we francuskim samorządzie terytorialnym 178 1.1. Pojęcie i podstawa prawna referendum lokalnego 178 1.2. Zakres podmiotowy referendum lokalnego 180 1.2.1. Uczestnik referendum lokalnego 180 1.2.2. Inicjatywa w zakresie referendum lokalnego 183 1.2.3. Decyzja w sprawie referendum 185 1.3. Zakres przedmiotowy referendum lokalnego 186 1.4. Wynik referendum lokalnego 194 1.5. Zaskarżalność referendum lokalnego i jego wyniku 196 1.6. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 199 2. Wybory samorządowe do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego i francuskich wspólnot terytorialnych - wybrane zagadnienia 204 2.1. Przedmiot wyborów i podstawa prawna ich przeprowadzenia 204 2.2. Czynne i bierne prawo wyborcze 207 2.2.1. Czynne prawo wyborcze 207 2.2.2. Bierne prawo wyborcze 210 2.3. Parytet płci 216 2.4. Skład organów stanowiących i sposób ich wybierania w jednostkach samorządu terytorialnego oraz we wspólnotach lokalnych 220 2.4.1. Gmina 220 2.4.2. Powiat/departament 227 2.4.3. Województwo/region 229 2.5. Kampania wyborcza 232 2.5.1. Finansowanie kampanii wyborczych 232 2.5.2. Cisza wyborcza 241 2.6. Zaskarżalność wyborów 244 2.7. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 249
Rozdział V Udział pierwotnego podmiotu władzy w konsultacjach lokalnych oraz w komisjach i komitetach konsultacyjnych w polskim i we francuskim samorządzie terytorialnym 259 1. Konsultacje lokalne 260 1.1. Pojęcie, podstawy prawne i rodzaje konsultacji społecznych w polskim i we francuskim samorządzie terytorialnym 262 1.2. Zakres podmiotowy konsultacji społecznych 272 1.3. Zakres przedmiotowy konsultacji społecznych oraz elementy proceduralne 278 1.4. Wynik konsultacji i kwestia zaskarżalności konsultacji społecznych 284 1.5. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 289 2. Udział mieszkańców wspólnot samorządowych w komisjach i komitetach konsultacyjnych na szczeblu lokalnym jako forma partycypacji społecznej 293 2.1. Komisja konsultacyjna ds. lokalnych usług publicznych (Commission consultative des services publics locaux) 296 2.2. Misja informacji i oceny (Mission d'information et d'évaluation) 300 2.3. Gminna komisja ds. (ułatwiania) dostępności (commission communale pour l'accessibilité) 302 2.4. Komitety konsultacyjne (comités consultatifs) 305 2.5. Dzielnicowy komitet ds. inicjatyw i konsultacji (comité d'initiative et de consultation d'arrondissement) 315 2.6. Komisja departamentalna ds. współpracy międzygminnej (commission départementale de la coopération intercommunale) 317 2.7. Regionalne organy i komitety konsultacyjne 318 2.8. Krajowa Rada ds. Kształcenia Radnych (Conseil national de la formation des élus locaux) 324 2.9. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 325
Rozdział VI Mechanizmy uczestnictwa mieszkańców we wspólnocie lokalnej w polskim i we francuskim samorządzie terytorialnym 333 1. Dzielnice/rady dzielnic - mechanizmy o charakterze ustrojowoprawnym we wspólnocie lokalnej w Polsce i we Francji 333 1.1. Pojęcie, cel i podstawa prawna funkcjonowania dzielnic/rad dzielnic 333 1.2. Rodzaje dzielnic i ich organizacja wewnętrzna - zagadnienia ustrojowe 337 1.2.1. Rodzaje dzielnic 337 1.2.2. Organizacja wewnętrzna dzielnic 339 1.3. Zadania dzielnic i środki finansowe na ich realizację 349 1.3.1. Zadania dzielnic/rad dzielnic 349 1.3.2. Conseil citoyen (rada obywatelska) 357 1.3.3. Środki finansowe przeznaczane na realizację zadań 360 1.4. Dobre praktyki w radach dzielnic 362 1.5. Wnioski de lege lata i propozycje de lege ferenda 369 2. Budżet partycypacyjny jako instrument finansowy uczestnictwa mieszkańców w sprawowaniu władzy na poziomie lokalnym 374 2.1. Pojęcie i podstawa prawna mechanizmu budżetu partycypacyjnego w Polsce i we Francji 374 2.2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy instytucji budżetu partycypacyjnego 379 2.2.1. Uczestnicy budżetu partycypacyjnego 379 2.2.2. Zakres przedmiotowy budżetu partycypacyjnego - rodzaje projektów 381 2.3. Budżet partycypacyjny - elementy proceduralne 383 2.4. Fundusz sołecki jako rodzaj budżetu partycypacyjnego 389 2.5. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 392 3. Rada seniorów/mędrców (conseil des seniors/sages) 395 3.1. Cel powołania i podstawa prawna 395 3.2. Organizacja wewnętrzna i zadania 397 3.2.1. Substrat osobowy rady seniorów 397 3.2.2. Rada seniorów jednostki pomocniczej/dzielnicy 398 3.2.3. Organizacja wewnętrzna rady seniorów 399 3.2.4. Zadania i kompetencje rady seniorów 400 3.3. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 401 4. Młodzieżowa rada gminy/conseil municipal jeunes 403 4.1. Cel powołania i podstawa prawna 403 4.2. Organizacja wewnętrzna i zadania 406 4.3. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 409 5. Petycja i inicjatywa uchwałodawcza jako instrumenty gwarantujące wypowiedź mieszkańców/obywateli we wspólnocie lokalnej - elementy ustrojowoprawne 410 5.1. Pojęcie, podstawa prawna i przedmiot petycji 410 5.2. Inicjatywa złożenia petycji - wokół pojęcia wyborcy i pojęcia mieszkańca 413 5.3. Charakter prawny petycji 413 5.4. Uwagi w zakresie inicjatywy uchwałodawczej 415 5.5. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 416 6. Udział społeczeństwa w ochronie środowiska - badanie społeczne (enquete publique)/uwagi i wnioski 418 6.1. Pojęcie i cel badania społecznego 418 6.2. Zakres badania społecznego/uwag i wniosków oraz ich charakter prawny 420 6.3. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 425
Rozdział VII Kontrola społeczna - od prawa do informacji po prawo do skargi 427 1. Znajomość decyzji/rozstrzygnięć lokalnych warunkiem uczestnictwa we wspólnocie samorządowej 428 1.1. Opublikowanie aktów prawnych gwarancją jawności rozstrzygnięć lokalnych 431 1.2. Inne systemy informowania mieszkańców wspólnot terytorialnych - regulacje Kodeksu generalnego wspólnot terytorialnych oraz przepisy szczególne 439 2. Zaskarżanie decyzji/rozstrzygnięć lokalnych - skargi mieszkańców 450 2.1. Podstawy prawne i rodzaje zaskarżeń 450 2.2. Pozwolenie na występowanie przed sądem w obronie interesów wspólnoty - skarga podatnika 463 2.2.1. Zakres zastosowania skargi 464 2.2.2. Postępowanie - elementy formalnoprawne 466 2.2.3. Przesłanki materialnoprawne 468 3. Wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda 470
Rekapitulacja rozważań. Uwagi w zakresie propozycji legislacyjnych 475
Wykaz aktów prawnych 487
Wykaz orzecznictwa 491
Literatura 503