Ciężar dowodu w prawie i procesie cywilnym
Monografia porusza istotny z punktu widzenia sporów sądowych temat, tj. zagadnienia ciężaru dowodu, jego rozkładu oraz konstrukcji prawnych modyfikujących reguły wyjściowe w tym zakresie. W opracowaniu omówiono mechanizmy stosowania podstawowej reguły repartycji ciężaru dowodu oraz poruszono liczne zagadnienia materialnoprawne, takie jak domniemania prawne, domniemania faktyczne, czy konstrukcję dowodu prima facie. Wiele kwestii analizowanych w książce nawiązuje nie tylko do polskich uregulowań prawnych, lecz także wskazuje na rozwiązania przyjęte za granicą, w porządkach prawnych systemów zaliczanych do civil law i common law oraz w tzw. modelowych aktach prawnych, które w ostatnim czasie stanowią inspirację dla ustawodawców krajowych.
Wykaz skrótów 11
Wprowadzenie 17
Rozdział I Ciężar dowodu. Zagadnienia wprowadzające 25
1. Pojęcie ciężaru dowodu 25
1.1. Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym 30
1.2. Ciężar dowodu w znaczeniu formalnym 35
1.3. Związek między materialnym a formalnym aspektem ciężaru dowodu 41
1.4. Ciężar dowodu - obowiązek, prawo czy ciężar procesowy? 48
1.5. Charakter normy prawnej regulującej ciężar dowodu. Umowy o odmienny rozkład ciężaru dowodu 52
1.6. Ciężar dowodu a ciężar przytoczenia (twierdzenia) 55
2. Historia rozwoju reguł ciężaru dowodu 60
2.1. Kształtowanie się reguły actori incumbit probatio 60
2.2. Historia reguł ciężaru dowodu w prawie polskim 64
3. Pojęcie dowodu 70
4. Fakty jako przedmiot dowodu 74
5. Fakty niewymagające dowodu 81
5.1. Fakty powszechnie znane (notoryjność powszechna) 81
5.2. Fakty znane urzędowo (notoryjność sądowa) 85
5.3. Fakty przyznane 88
5.4. Fakty niezaprzeczone 93
6 Dowód główny, dowód przeciwny i dowód przeciwieństwa 96
Rozdział II Standard dowodu 101
1. Uwagi wstępne i terminologiczne 101
2. Standard dowodu w krajach systemu civil law 104
3. Standard dowodu w krajach systemu common law 110
4. System kontynentalny a system common law - dwa zupełnie różne standardy dowodu? 117
5. Standard dowodu w polskim porządku prawnym 124
6. Obniżenie/złagodzenie standardu dowodu 135
7. Wnioski 143
Rozdział III Rozkład ciężaru dowodu 145
1. Reguła ogólna w zakresie rozkładu ciężaru dowodu 145
1.1. Prawo polskie 145
1.2. Kraje systemu civil law 151
1.3. Kraje systemu common law 154
2. Konstrukcje łagodzące ciężar dowodu 158
2.1. "Odwrócenie" ciężaru dowodu 159
2.1.1. "Odwrócenie" ciężaru dowodu w konstrukcjach orzeczniczych sądów polskich i zagranicznych 159
2.1.2. "Odwrócenie" ciężaru dowodu w projekcie prawa zharmonizowanego Zasady Europejskiego Prawa Czynów Niedozwolonych 168
2.1.3. Motywy uzasadniające stosowanie odwróconego ciężaru dowodu 173
2.2. Reguły dowodu prima facie 175
2.2.1. Dowód prima facie w zagranicznych systemach prawnych 175
2.2.2. Dowód prima facie w prawie polskim 181
2.2.2.1. Konstrukcja dowodu prima facie 181
2.2.2.2. Dopuszczalność stosowania dowodu prima facie 189
2.2.2.3. Wpływ dowodu prima facie na rozkład ciężaru dowodu 196
2.3. Doktryna res ipsa loquitur 200
2.4. Teoria rekompensaty utraconej szansy 212
2.5. Szacowanie rozmiaru szkody (art. 322 k.p.c.) 235
2.6. Wnioski 240
Rozdział IV Problematyka prawna domniemań 242
1. Pojęcie domniemania 242
2. Domniemania prawne (praesumptio iuris) 244
2.1. Zarys nauki o domniemaniach prawnych 244
2.2. Konstrukcja domniemania prawnego 251
2.3. Rodzaje domniemań prawnych 256
2.3.1. Domniemania materialne i formalne 256
2.3.2. Domniemania prawa i faktu 261
2.3.3. Domniemania wzruszalne i niewzruszalne 265
2.4. Obalanie domniemania prawnego 270
2.5. Funkcja i wartość poznawcza domniemań prawnych 276
3. Konstrukcja zwrotu "chyba że" 282
4. Domniemania faktyczne (praesumptio facti) 287
4.1. Pojęcie domniemania faktycznego 287
4.2. Dopuszczalność oraz sposób stosowania domniemania faktycznego 293
4.3. Podważenie domniemania faktycznego 303
4.4. Funkcja domniemań faktycznych 305
5. Wnioski 307
Rozdział V Aspekty procesowe ciężaru dowodu 311
1. Teorie dowodowe 311
1.1. Teoria legalnej oceny dowodów 313
1.2. Teoria swobodnej oceny dowodów 315
1.2.1. Stosowanie zasady swobodnej oceny dowodów w postępowaniu cywilnym 322
1.2.2. Problem tzw. ograniczeń zasady swobodnej oceny dowodów 326
2. Ciężar dowodu a dowodowa inicjatywa sądu 330
2.1. Działanie sądu z urzędu w świetle naczelnych zasad procesowych 330
2.1.1. Zasada prawdy 331
2.1.2. Zasada dyspozycyjności 335
2.1.3. Zasada kontradyktoryjności 338
2.1.4. Zasada równouprawnienia stron 342
2.2. Działanie sądu z urzędu w postępowaniu dowodowym 345
2.2.1. Dopuszczenie dowodu z urzędu przed 1996 r. 348
2.2.2. Dopuszczenie dowodu z urzędu po 1996 r. 355
2.2.3. Dopuszczenie dowodu z urzędu a domniemanie prawne 359
Zakończenie 367
Bibliografia 381
Spis orzeczeń sądów polskich 399
Spis orzeczeń sądów zagranicznych 407