Rozwój zagranicznych przedsiębiorstw oraz dużych korporacji na polskim rynku sprawił, że reguły dotyczące wyglądu pracownika podczas wykonywania jego obowiązków stały się bardziej restrykcyjne. Znaczenie i potencjał ekonomiczny dress code’u dostrzegają również pracodawcy, w interesie których leży to, aby pracownicy przyczyniali się do wzmacniania wizerunku firmy. Z drugiej strony zagadnienie to stanowi ograniczenie wolności zatrudnionych osób, a w skrajnych sytuacjach może prowadzić nawet do naruszenia dóbr osobistych oraz dyskryminacji.
Publikacja stanowi kompleksową analizę zagadnienia ingerencji w wygląd pracownika z punktu widzenia prawa pracy, z uwzględnieniem uzasadnienia prawnego, form i granic ingerencji w tę sferę życia, a także konsekwencji dla stron stosunku pracy w przypadku przekroczenia swoich uprawnień w omawianym zakresie. Poruszono w niej również problematykę środków ochrony indywidualnej, uwzględniając obecną sytuację epidemiczną w kraju.
Adresaci:
Książka przeznaczona jest zarówno dla prawników zajmujących się sporami z zakresu prawa pracy, jak i pracodawców oraz pracowników działów zasobów ludzkich, ustalających wymagania dotyczące wyglądu pracowników. Ze względu na uniwersalny charakter zawartej w niej problematyki może zainteresować również osoby zatrudnione na każdym z etapów kariery zawodowej.
Wykaz skrótów .................................................................................. 15 Wstęp ................................................................................................... 17 Rozdział I Uwarunkowania wyglądu pracownika oraz jego znaczenie dla sfery wolności pracownika .................. 29 1. Uwagi ogólne ............................................................................. 29 2. Pojęcie oraz istota wyglądu zewnętrznego pracownika i zjawisk z nim powiązanych .................................................. 30 2.1. Pojęcie wyglądu zewnętrznego oraz zakres podmiotowy rozważań ..................................................... 30 2.2. Pojęcia brandingu, employer brandingu oraz employee brandingu ................................................. 32 2.3. Pojęcie dress code’u i dress code’u pracowniczego ....... 36 2.4. Znaczenie wyglądu w ujęciu pozaprawnym .................. 39 3. Przyczyny uzasadniające ingerencję pracodawcy w wygląd zewnętrzny pracowników ...................................... 49 3.1. Zapewnienie odpowiedniej jakości wykonywanej pracy oraz kształtowanie pożądanych postaw wśród pracowników .......................................................... 49 3.2. Względy kulturowe i społeczne ....................................... 52 3.3. Cele biznesowe i marketingowe ...................................... 55 4. Wygląd zewnętrzny a sfera wolności i praw pracownika ..... 57 4.1. Pojęcie oraz zakres wolności i praw pracownika .......... 58 4.2. Znaczenie wyglądu zewnętrznego w kontekście wolności i praw pracownika ............................................ 60 4.3. Międzynarodowe standardy ochrony wolności i praw pracownika ............................................................. 62 4.4. Ochrona wolności i praw pracownika w Konstytucji RP ............................................................... 66 Rozdział II Uzasadnienie prawne możliwości ingerowania przez pracodawcę w wygląd zewnętrzny pracownika .......................... 69 1. Uwagi ogólne ............................................................................. 69 2. Uprawnienia kierownicze pracodawcy ................................. 72 2.1. Podporządkowanie pracownika jako cecha stosunku pracy ................................................................... 72 2.2. Podporządkowanie w zakresie świadczenia pracy a wygląd pracownika ........................................................ 76 3. Wymogi dotyczące wyglądu zewnętrznego jako warunek należytego wykonywania pracy ............................................. 78 3.1. Pojęcie i charakterystyka rodzaju pracy – uwagi ogólne .................................................................................. 78 3.2. Obowiązek osobistego świadczenia pracy oraz należytego jej wykonywania przez pracownika ........... 80 3.3. Wygląd pracownika a należyte wykonanie przez niego zobowiązania ........................................................... 82 4. Pracowniczy obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy .... 84 4.1. Obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy – uwagi wprowadzające ................................................................... 84 4.2. Dbałość o dobro zakładu pracy a wygląd pracownika ......................................................................... 88 5. Obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników ............. 90 5.1. Realizacja generalnego obowiązku ochrony zdrowia i życia pracowników .......................................................... 90 5.2. Obowiązek dostarczenia przez pracodawcę środków ochrony indywidualnej, obuwia i odzieży roboczej ..... 94 5.3. Bezpieczeństwo i higiena pracy a wygląd pracowników ...................................................................... 97 6. Uzasadnienie wymagań dotyczących wyglądu pracownika w przypadkach szczególnych ............................ 102 6.1. Obowiązek noszenia stroju urzędowego – przykłady .... 102 6.2. Obowiązek mundurowy – przykłady ............................. 103 6.3. Inne przypadki szczególne ............................................... 104 6.4. Uzasadnienie dla szczególnej regulacji wymogów dotyczących wyglądu niektórych grup pracowników ... 107 7. Wnioski końcowe ..................................................................... 109 Rozdział III Prawne sposoby wprowadzania wymogów dotyczących wyglądu zewnętrznego pracownika w miejscu pracy ............... 115 1. Uwagi ogólne ............................................................................. 115 2. Ustawa i przepisy wykonawcze ............................................... 118 2.1. Ustawa i przepisy wykonawcze jako źródło obowiązków pracownika .................................................. 118 2.2. Przykłady wymagań dotyczących wyglądu pracownika zawarte w przepisach prawa powszechnie obowiązującego .......................................... 119 2.3. Zasadność wprowadzenia wymogów dotyczących wyglądu pracownika za pomocą ustawy lub rozporządzenia ............................................................ 122 3. Regulamin pracy....................................................................... 123 3.1. Regulamin pracy jako specyfi czne źródło prawa pracy ........................................................................ 123 3.2. Regulamin pracy jako sposób wprowadzania wymogów dotyczących wyglądu pracowników ............ 125 4. Postanowienia umowy o pracę ............................................... 131 4.1. Umowa o pracę jako źródło praw i obowiązków pracowniczych ................................................................... 131 4.2. Wprowadzenie wymagań dotyczących wyglądu pracownika do umowy o pracę ....................................... 133 5. Polecenia pracodawcy i zwyczaje zakładowe ....................... 136 5.1. Kształtowanie wymagań dotyczących wyglądu pracownika w drodze polecenia pracodawcy ................ 136 5.1.1. Charakterystyka polecenia pracodawcy – uwagi ogólne ............................................................ 136 5.1.2. Polecenie pracodawcy sposobem na wprowadzenie wymagań dotyczących wyglądu pracowników ........................................... 138 5.2. Rola zwyczaju zakładowego oraz tzw. kodeksów dobrych praktyk w kształtowaniu wymagań dotyczących wyglądu pracownika .................................. 140 5.2.1. Znaczenie zwyczaju oraz zasad współżycia społecznego w prawie pracy .................................. 140 5.2.2. Zwyczaj zakładowy i kodeksy dobrych praktyk a wygląd pracowników........................................... 143 6. Wnioski końcowe ..................................................................... 145 Rozdział IV Granice ingerencji pracodawcy w wygląd zewnętrzny pracownika ......................................................................................... 149 1. Uwagi ogólne ............................................................................. 149 2. Obowiązek poszanowania dóbr osobistych pracownika .... 150 2.1. Godność i inne dobra osobiste pracownika .................. 150 2.1.1. Pojęcie i katalog dóbr osobistych .......................... 150 2.1.2. Pojęcie godności pracowniczej ............................. 153 2.2. Dobra osobiste pracownika jako granica ingerencji w jego wygląd przez pracodawcę .................................... 157 2.2.1. Przykłady naruszeń dóbr osobistych pracowników przez wprowadzenie wymagań dotyczących ich wyglądu w miejscu pracy ....................................................... 157 2.2.2. Wygląd jako dobro osobiste .................................. 174 3. Obowiązek poszanowania zasady równego traktowania i zakazu dyskryminacji ............................................................ 177 3.1. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zakaz dyskryminacji w prawie międzynarodowym ............... 177 3.2. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zakaz dyskryminacji w orzecznictwie sądów amerykańskich ....................................................... 179 3.2.1. Orzeczenia dotyczące ubioru pracowników ....... 180 3.2.2. Orzeczenia dotyczące wagi pracowników........... 181 3.2.3. Orzeczenia dotyczące makijażu i uczesania pracowników ........................................................... 182 3.2.4. Orzeczenia dotyczące biżuterii i ozdabiania ciała przez pracowników ....................................... 184 3.2.5. Podsumowanie rozważań na temat orzecznictwa sądów amerykańskich w przedmiocie ingerencji w wygląd pracowników ........................................................... 186 3.3. Wygląd pracownika a zakaz dyskryminacji w wybranych państwach europejskich ........................... 188 3.3.1. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zakaz dyskryminacji w europejskim porządku prawnym .................................................................. 188 3.3.2. Wielka Brytania ...................................................... 192 3.3.3. Francja i Niemcy ..................................................... 195 3.4. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zasada równego traktowania pracowników i zakaz dyskryminacji w polskim prawie pracy ......................... 199 3.4.1. Zasada równego traktowania pracowników i zakaz dyskryminacji w polskim prawie pracy – uwagi ogólne......................................................... 199 3.4.2. Zasada równego traktowania pracowników a zakaz dyskryminacji ............................................ 203 3.4.3. Dyskryminacja a naruszenie dóbr osobistych pracownika .............................................................. 204 3.4.4. Zastosowanie zasady równego traktowania pracowników oraz zakazu dyskryminacji do wyglądu pracownika w miejscu pracy ........... 206 4. Możliwości fi nansowe pracownika jako granica ingerencji w jego wygląd zewnętrzny .................................... 212 4.1. Obowiązek fi nansowania elementów stroju pracownika wynikający z przepisów prawa .................. 212 4.2. Finansowanie elementów stroju niewymaganego przepisami prawa ............................................................... 214 5. Wnioski końcowe ..................................................................... 219 Rozdział V Skutki przekroczenia przez pracodawcę granic ingerencji w wygląd zewnętrzny pracownika ................................................ 227 1. Uwagi ogólne ............................................................................. 227 2. Uprawnienia pracownika o charakterze niemajątkowym ... 228 2.1. Uprawnienia o charakterze niemajątkowym wynikające z Kodeksu pracy ............................................ 228 2.1.1. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika ................ 228 2.1.2. Nieważność postanowień umowy o pracę lub aktów wewnątrzzakładowych ........................ 232 2.1.3. Środki prawne przysługujące w razie braku bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ..................................................... 233 2.2. Środki o charakterze niemajątkowym wynikające z Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego ............................................................................ 238 2.2.1. Środki przysługujące w razie naruszenia dóbr osobistych ....................................................... 238 2.2.2. Roszczenie o ustalenie istnienia stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.) ....................................... 241 3. Roszczenia pracownika o charakterze majątkowym .......... 243 3.1. Roszczenia o charakterze majątkowym wynikające z Kodeksu pracy ................................................................. 243 3.1.1. Roszczenie o odszkodowanie z art. 18 3d k.p. ....... 243 3.1.2. Roszczenia majątkowe związane z mobbingiem .......................................................... 245 3.1.3. Roszczenie o odszkodowanie w przypadku rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika (art. 55 § 1 1 k.p.) ....................................................... 246 3.1.4. Roszczenia wynikające z uprawnień w zakresie bhp ......................................................... 247 3.2. Roszczenia o charakterze majątkowym wynikające z Kodeksu cywilnego ........................................................ 249 3.2.1. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę .................................................................... 249 3.2.2. Odszkodowanie ....................................................... 250 3.2.3. Pozostałe roszczenia wynikające z Kodeksu cywilnego ................................................................. 251 4. Zbieg skutków przekroczenia przez pracodawcę granic ingerencji w wygląd zewnętrzny pracownika ...................... 252 Rozdział VI Konsekwencje niespełniania wymogów dotyczących wyglądu pracownika ........................................................................ 257 1. Uwagi ogólne ............................................................................. 257 2. Ograniczenie dostępu do zatrudnienia ................................. 258 2.1. Wygląd kandydata do pracy jako warunek należytego wykonywania potencjalnych obowiązków pracowniczych ............................................ 259 2.2. Pozostałe przypadki wymogów dotyczących wyglądu kandydatów na pracowników .......................................... 262 2.3. Wygląd kandydata do pracy a ograniczenie dostępu do zatrudnienia .................................................................. 264 3. Odpowiedzialność pracownicza ............................................. 269 3.1. Nieprzestrzeganie wymogów dotyczących wyglądu zewnętrznego a odpowiedzialność porządkowa pracownika ......................................................................... 270 3.1.1. Przesłanki odpowiedzialności porządkowej i katalog dopuszczalnych kar – uwagi wprowadzające ........................................................ 271 3.1.2. Nieprzestrzeganie wymagań dotyczących wyglądu zewnętrznego jako podstawa odpowiedzialności porządkowej .......................... 273 3.2. Nieprzestrzeganie wymogów dotyczących wyglądu zewnętrznego a odpowiedzialność materialna pracownika ......................................................................... 278 3.2.1. Rodzaje oraz przesłanki odpowiedzialności materialnej ............................................................... 279 3.2.2. Nieprzestrzeganie wymagań dotyczących wyglądu zewnętrznego jako podstawa odpowiedzialności materialnej ............................. 284 4. Rozwiązanie stosunku pracy .................................................. 286 4.1. Rozwiązanie umowy o pracę – uwagi ogólne ............... 287 4.2. Rozwiązanie umowy o pracę jako konsekwencja nieprzestrzegania lub niespełniania wymogów dotyczących wyglądu zewnętrznego pracownika ........ 290 5. Wnioski końcowe ..................................................................... 298 Zakończenie ....................................................................................... 301 Bibliografi a......................................................................................... 307 Wykaz aktów prawnych ................................................................... 323 Wykaz orzecznictwa ......................................................................... 327