Ustawa o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce. Komentarz
Publikacja stanowi pierwszy na rynku wydawniczym komentarz do ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej,wyjaśniający postanowienia ustawy w kontekście powszechnie obowiązujących przepisów prawa i uwzględniający orzecznictwo sądowe oraz literaturę przedmiotu. Akt ten wyróżnia się swą specyfiką na tle uchwalonych po zmianie ustroju państwa w 1989 r. ustaw indywidualnych normujących sytuację prawną poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych w Polsce. Jednocześnie budzi on szerokie zainteresowanie, zwłaszcza ze względu na regulowanie przezeń spraw majątkowych żydowskich wyznaniowych osób prawnych oraz wolności wykonywania judaistycznych praktyk religijnych. Uregulowanie kwestii majątkowych określone w ustawie z 1997 r. wzbudza wielkie zainteresowanie osób będących w posiadaniu mienia pożydowskiego, jak i obecnych oraz potencjalnych wnioskodawców postępowań restytucyjnych. Adresaci: Komentarz jest skierowany w szczególności do przedstawicieli zawodów prawniczych, pracowników samorządu terytorialnego i administracji rządowej, wykładowców i studentów prawa, administracji, nauk humanistycznych i innych dyscyplin nauki, a także przedstawicieli podmiotów będących w posiadaniu dawnego mienia żydowskiego oraz zabiegających o zwrot nieruchomości żydowskich.
Wykaz skrótów 11
Słowo wstępne 15
Od autorów 21
Geneza ustawy o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej 25
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej 33
Rozdział 1. Przepisy ogólne 33
Art. 1. [Przedmiot regulacji, relacja między ustawą wyznaniową a innymi przepisami prawa, struktura ustawy i kwalifikowany tryb jej zmiany] 33
Art. 2. [Członkostwo w gminach żydowskich, przynależność gmin do Związku Gmin] 44
Art. 3. [Autonomia gmin żydowskich w sprawach własnych] 48
Art. 4. [Niezależność organizacyjna gmin żydowskich i Związku Gmin od podmiotów zagranicznych] 58
Rozdział 2. Osoby prawne i ich organy 60
Art. 5. [Osobowość prawna rodzajowo i imiennie wskazanych jednostek organizacyjnych, ich organy i reprezentacja prawna] 60
Art. 6. [Nabywanie osobowości prawnej przez inne jednostki organizacyjne] 65
Art. 7. [Tryb tworzenia, przekształcania i znoszenia gmin żydowskich oraz nabywania przez nie osobowości prawnej] 67
Art. 8. [Odpowiedzialność za zobowiązania wyznaniowych osób prawnych] 69
Rozdział 3. Działalność gmin żydowskich 71
Art. 9. [Swoboda kultu publicznego] 71
1. Istota kultu publicznego 71
2. Kult publiczny jako sprawa własna gmin żydowskich 74
3. Wolność wykonywania czynności religijnych specyficznych dla judaizmu 76
4. Ochrona prawnokarna kultu publicznego 80
Art. 9a. [Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego] 82
1. Fakultatywność wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa cywilnego 82
2. Przesłanki powstania skutków cywilnych małżeństwa wyznaniowego 84
3. Duchowny jako świadek kwalifi kowany formy wyznaniowej małżeństwa cywilnego 87
4. Elementy formy wyznaniowej pozostające w gestii gmin żydowskich 89
5. Ustanie małżeństwa cywilnego zawartego w formie wyznaniowej 91
6. Małżeństwa wyznaniowe niewywołujące skutków cywilnych 91
Art. 10. [Swoboda organizowania wyznaniowych ceremonii pogrzebowych i żałobnych na cmentarzach komunalnych] 92
Art. 11. [Prawo do zwolnień z pracy i nauki w cotygodniowe i okazjonalne święta żydowskie] 95
Art. 12. [Katecheza i nauczanie religii w szkołach publicznych] 101
1. Wyłączenie katechezy i nauczania religii spod reżimu ustawy wyznaniowej 101
2. Konstytucyjne i ustawowe podstawy nauki religii w szkole publicznej i przedszkolu publicznym 103
3. Dobrowolny charakter nauki religii w szkole publicznej 105
4. Podjęcie nauki religii i rezygnacja z niej 107
5. Szczegółowe zasady organizacji nauki religii 110
6. Nauczyciele religii 112
7. Ocena z nauki religii 113
8. Inne niż nauka religii formy ekspresji religijnej w publicznym systemie oświaty 114
9. Obowiązki władz szkolnych w zakresie podtrzymywania tożsamości religijnej uczniów 118
Art. 13. [Prawo zakładania i prowadzenia przez gminy żydowskie szkół i innych instytucji oświatowych oraz zakładów socjalnych] 119
Art. 14. [Prawo żołnierzy do zwolnień w celu odbycia praktyk religijnych] 125
Art. 15. [Sprawa służby wojskowej duchownych i kandydatów na duchownych] 129
Art. 16. [Posługi religijne dla osób przebywających w zakładach o obostrzonym rygorze pobytu] 134
Art. 17. [Organizacje wyznaniowe żydowskie] 138
Art. 18. [Działalność charytatywna osób prawnych działających na podstawie ustawy] 143
Art. 19. [Zwolnienie wybranych jednostek organizacyjnych z opłat za użytkowanie wieczyste] 145
Art. 20. [Prawo do emitowania nabożeństw i programów w publicznych środkach masowego przekazu] 146
Art. 21. [Współdziałanie organów władzy publicznej i wyznaniowych osób prawnych w zakresie ochrony i promocji dóbr kultury] 149
Rozdział 4. Sprawy majątkowe 152
Art. 22. [Prawa majątkowe gmin żydowskich, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego] 152
1. Uprawnienia gmin wyznaniowych żydowskich i Związku Gmin w sprawach majątkowych 152
2. Światowa Żydowska Organizacja Restytucji i jej aspiracje do udziału w restytucji mienia żydowskiego w Polsce 154
3. Podstawy prawne i działalność Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego 158
Art. 23. [Zakaz wywłaszczenia i inne formy ustawowej ochrony cmentarzy żydowskich] 163
Art. 24. [Sukcesja majątku zniesionej gminy żydowskiej i osoby prawnej z art. 6] 165
Art. 25. [Zwolnienia gmin żydowskich i Związku Gmin z niektórych danin publicznych] 166
Art. 26. [Zwolnienie Związku Gmin i gmin żydowskich z niektórych należności celnych] 169
Art. 27. [Wolność zbierania ofiar na działalność własną gmin żydowskich i Związku Gmin] 171
Rozdział 5. Przepisy przejściowe i końcowe 174
Art. 28. [Tożsamość związku wyznaniowego z ustawy wyznaniowej i zarejestrowanego Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich] 174
Art. 29. [Podstawy prawne i procedura uwłaszczenia] 176
Art. 30. [Przesłanki materialnoprawne postępowania regulacyjnego] 180
1. Pojęcie i cel postępowania regulacyjnego 181
2. Przesłanki materialnoprawne postępowania regulacyjnego wobec nieruchomości na terenie Polski z wyjątkiem Ziem Zachodnich i Północnych 189
2.1. Kategorie nieruchomości objęte postępowaniem regulacyjnym 189
2.2. Data własności nieruchomości 194
2.3. Przedwojenne podmioty własności nieruchomości objęte postępowaniem 195
2.4. Przejęcie nieruchomości przez państwo 206
3. Przesłanki materialnoprawne postępowania regulacyjnego wobec nieruchomości na Ziemiach Zachodnich i Północnych 208
4. Zasoby nieruchomości służące zaspokajaniu roszczeń w postępowaniu regulacyjnym 214
5. Ochrona praw nabytych osób trzecich 217
Art. 31. [Sposoby zaspokajania roszczeń w postępowaniu regulacyjnym] 220
1. Przeniesienie własności nieruchomości w naturze 220
2. Przyznanie nieruchomości zamiennej lub odszkodowania 223
3. Sposób regulacji wobec nieruchomości na Ziemiach Zachodnich i Północnych oraz cmentarzy 225
Art. 32. [Przesłanki formalnoprawne postępowania regulacyjnego, organizacja i zasady działania Komisji Regulacyjnej do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich] 226
1. Organizacja Komisji Regulacyjnej w świetle ustawy i zarządzenia w sprawie szczegółowego trybu jej działania 227
2. Wymogi formalne wniosku o wszczęcie postępowania regulacyjnego i kwestia dopuszczalności wniosku 232
3. Środki dowodowe w postępowaniu regulacyjnym 236
Art. 33. [Specyfika ugód i orzeczeń w postępowaniu regulacyjnym] 242
1. Ugody i ich znaczenie w postępowaniu regulacyjnym 243
2. Orzeczenia Komisji jako przejaw działania władzy publicznej 246
3. Brak instancyjności postępowania 250
4. Krytyka art. 33 ust. 6 jako niezgodnego z Konstytucją i problem trybu nowelizacji ustawy w sprawach majątkowych 252
Art. 34. [Nieuzgodnienie orzeczenia] 265
1. Procedura i skutki nieuzgodnienia orzeczenia 265
2. Przyczyny nieuzgodnienia orzeczenia 266
Art. 35. [Koszty postępowania regulacyjnego] 267
Art. 36. [Uchylenie przepisów obowiązujących] 268
Art. 37. [Termin wejścia ustawy w życie] 272
Bibliografia 275
Aneks 287 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województwa śląskiego 287
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 1999 r. w sprawie określenia państwowych jednostek organizacyjnych oraz jednostek samorządu terytorialnego, z których mienia mogą być wyłączone nieruchomości zamienne, oraz określenia państwowej jednostki organizacyjnej, na którą może być nałożony obowiązek zapłaty odszkodowania na rzecz gmin wyznaniowych żydowskich lub Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich 301
Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10 października 1997 r. w sprawie szczegółowego trybu działania Komisji Regulacyjnej do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich 303
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej 311