Śladami prawodawcy faktyczneg
o. Materiały legislacyjne jako narzędzie wykładni prawa
Monografia jest pierwszym w Polsce opracowaniem kompleksowo podejmującym problematykę wykorzystania materiałów legislacyjnych w wykładni prawa. Szeroko zakrojone badania polskiego orzecznictwa zostały tu wsparte analizą kilkuset pozycji z zakresu polskiej, anglosaskiej i niemieckiej teorii interpretacji prawniczej. W książce szczegółowo omówiono między innymi: sposoby wykorzystania historii legislacyjnej aktu prawnego w orzecznictwie sądowym, poszczególne rodzaje materiałów legislacyjnych: projekty ustaw wraz z uzasadnieniami, poprawki i sprawozdania, opinie lub zapisy debat parlamentarnych i ich znaczenie dla wykładni prawa, zasady dostępu do materiałów legislacyjnych, mankamenty współczesnej praktyki tworzenia, udostępniania i wykorzystywania historii legislacyjnej w orzecznictwie. Przeprowadzone rozważania dają możliwość efektywniejszego korzystania z materiałów legislacyjnych w procesie interpretacji prawniczej, zwracając uwagę na wiążące się z tym szanse, ale jednocześnie nie pomijając istotnych zagrożeń. Analiza ta jest tym cenniejsza, że historia legislacyjna jawi się tutaj jako szczególnie wartościowe narzędzie wykładni prawa, zwłaszcza na tle istniejących alternatyw.
Wykaz najważniejszych skrótów 15
Podziękowanie 17
Rozdział 1 Zagadnienia wstępne. "Historia legislacyjna" 21 1. Obszar badawczy 23 1.1. Literatura 23 1.2. Materiały legislacyjne 23 1.3. Orzecznictwo 24 2. Materiały legislacyjne - uwagi metodologiczne 25 2.1. Dlaczego ustawy? 25 2.2. Wybór fragmentu procesu legislacyjnego 26 2.3. Cel badań materiałów legislacyjnych 28 3. Badania orzecznictwa - uwagi metodologiczne 29 3.1. Dlaczego sądy? 29 3.2. Wybór orzecznictwa 30 3.3. Narzędzie badawcze: Jurissearch 31 3.4. Hasła przeszukiwania - określenia wskazujące na użycie HL w wykładni operatywnej 33 4. Zawartość kolejnych części pracy 36
Rozdział 2 Cel - znaczenie - kontekst - prawodawca - interpretator 39 1. Cel interpretacji 43 1.1. Niemcy 45 1.2. Anglosasi 49 1.3. Polska 56 2. Znaczenie 62 3. Kontekst 69 4. Faktyczny prawodawca i rozsądny interpretator 79 4.1. Prawodawca 79 4.2. Interpretator 87
Rozdział 3 Spór o materiały legislacyjne 95 1. Kwestie konstytucyjne 97 1.1. Argument z braku zatwierdzenia przez prawodawcę 97 1.2. Argumenty z delegacji 101 1.3. Rozdzielenie władz 103 1.4. Konsekwencje poprawiania prawodawcy 104 1.5. Argument z milczenia prawodawcy 105 1.6. Selektywność zakazu używania historii legislacyjnej 106 2. Kwestie związane z pojęciem "intencji" 108 3. Tekst i to, co "poza nim" 115 4. Niewiarygodność materiałów legislacyjnych 121 4.1. Manipulacja w toku procesu legislacyjnego 122 4.2. Manipulacja w fazie interpretacji 128
Rozdział 4 Rodzaje materiałów legislacyjnych 131 1. Warianty historii legislacyjnej 132 1.1. Konwencjonalna historia legislacyjna (conventional legislative history) 135 1.2. Historia zmian projektu (drafting history/statutory history) 135 1.3. Historia powstała przed rozpoczęciem prac legislacyjnych (pre -legislative history) 138 1.4. Historia powstała po zakończeniu prac legislacyjnych (post/later legislative history) 140 1.5. Historia ustawy (history of a statute) 143 2. Rodzaje materiałów legislacyjnych w Polsce 146 2.1. Projekt ustawy 146 2.1.1. Projekty rządowe 150 2.1.2. Projekty poselskie 154 2.1.3. Projekty komisyjne 157 2.1.4. Projekty prezydenckie 159 2.1.5. Projekty senackie 161 2.1.6. Projekty obywatelskie 164 2.1.7. Wykorzystanie projektu jako narzędzia interpretacyjnego w orzecznictwie 167 2.1.8. Ścieżki dostępu do projektu ustawy 173 2.2. Uzasadnienie projektu ustawy 174 2.2.1. Cele i funkcje uzasadnień 175 2.2.2. Budowa i treść uzasadnienia projektu 177 2.2.3. Adekwatność uzasadnienia 180 2.2.4. Jakość uzasadnień 193 2.2.5. Wykorzystanie uzasadnienia jako narzędzia interpretacyjnego w orzecznictwie 199 2.2.6. Ścieżki dostępu do uzasadnień projektów 203 2.3. Poprawki i sprawozdania 204 2.3.1. Autopoprawka 206 2.3.2. Poprawki na etapie prac komisyjnych między I a II czytaniem 207 2.3.3. Poprawki na etapie II czytania 213 2.3.4. Poprawki w senackiej fazie postępowania ustawodawczego 215 2.3.5. Charakter poprawki 218 2.3.6. Los poprawki 228 2.3.7. Ścieżki dostępu do sprawozdań i uchwał senackich 233 2.4. Wypowiedzi podczas debat 234 2.4.1. Debaty - Sejm 234 2.4.2. Debaty - komisje sejmowe 236 2.4.3. Debaty - podkomisje sejmowe 238 2.4.4. Debaty - Senat 239 2.4.5. Uczestnicy debat i wartość ich wypowiedzi 240 2.4.5.1. Legislatorzy 241 2.4.5.2. Przedstawiciel wnioskodawcy projektu 244 2.4.5.3. Eksperci 246 2.4.5.4. Zaproszeni goście 250 2.4.5.5. Posłowie 250 2.4.6. Wykorzystanie wypowiedzi jako narzędzia interpretacyjnego w orzecznictwie 256 2.4.7. Ścieżki dostępu do zapisów debat 261 2.5. Opinie 265 2.5.1. Opinie obligatoryjne 267 2.5.2. Opinie fakultatywne 274 2.5.3. Szczególne rodzaje opinii 277 2.5.4. Autorstwo opinii jako czynnik wyznaczający ich wartość 281 2.5.5. Los opinii jako czynnik wyznaczający ich wartość 282 2.5.6. Wykorzystanie opinii jako narzędzia interpretacyjnego w orzecznictwie 286 2.5.7. Ścieżki dostępu do opinii 296 2.6. Prezydencka HL 298 2.7. Cały proces legislacyjny jako argument 304
Rozdział 5 Sposoby wykorzystania historii legislacyjnej 313 1. Poglądy literatury polskiej na użycie materiałów legislacyjnych w wykładni prawa 313 2. Historyczne spojrzenie na historię legislacyjną w orzecznictwie sądowym 325 3. Wartość materiałów legislacyjnych - aktualne poglądy orzecznictwa sądowego 329 3.1. Określenia wskazujące na użycie materiałów legislacyjnych w wykładni operatywnej 329 3.2. Wykorzystanie materiałów legislacyjnych a deklarowany przez orzecznictwo rodzaj wykładni 330 3.3. Wartość przypisywana materiałom legislacyjnym w orzecznictwie sądowym 337 3.4. Kompetencja interpretatora - zasady korzystania z materiałów legislacyjnych 346 4. Sposoby użycia materiałów legislacyjnych w interpretacji 348 4.1. Powody użycia materiałów legislacyjnych w interpretacji, czyli czego interpretator w nich poszukuje? 351 4.1.1. Użycie historii legislacyjnej dla poszukiwania informacji o celach 352 4.1.2. Użycie historii legislacyjnej do poszukiwania informacji o znaczeniu (w charakterze "słownika") 364 4.2. Analiza sytuacji interpretacyjnych, w których wykorzystywana jest historia legislacyjna 374 4.2.1. Wybór 375 4.2.2. Potwierdzanie 383 4.2.3. "Uzupełnianie" 394 4.2.4. Przełamanie znaczenia literalnego 403 4.2.4.1. Przełamanie ze względu na absurdalne rezultaty 404 4.2.4.2. Przełamanie ze względu na błąd ("naprawienie" błędu) 407 4.2.4.3. Warianty relacji tekst/intencja zawarta w materiałach legislacyjnych 417 4.2.5. Zmiany w prawie 419 4.2.6. Milczenie w prawie 430 5. Wykorzystanie historii legislacyjnej poza wykładnią prawa 443 5.1. Historia legislacyjna jako środek komunikacji z różnymi audytoriami (wspólnotami) 443 5.1.1. Komunikacja wewnątrz parlamentu 444 5.1.2. Komunikacja ze społeczeństwem 446 5.1.3. Komunikacja prawodawca - sądy 447 5.1.4. Komunikacja parlamentu z rządem 451 5.2. Pozostałe rodzaje użycia historii legislacyjnej 452
Rozdział 6 Dostęp do materiałów legislacyjnych 455 1. Wstęp - rewolucja informatyczna 455 2. Zarzuty odnoszące się do dostępności HL 458 2.1. Zarzut pierwszy: użycie materiałów legislacyjnych jest obce naszej tradycji 460 2.2. Zarzut drugi: trudny dostęp do dokumentów z procesu legislacyjnego 463 2.2.1. Dostęp do materiałów legislacyjnych w trybie bezwnioskowym 467 2.2.2. Baza materiałów legislacyjnych zawarta w Systemie Informacyjnym Sejmu 469 2.2.3. Standardy edytowalności poszczególnych rodzajów HL 474 2.2.4. Dostęp do materiałów legislacyjnych w trybie wnioskowym 479 2.2.4.1. Tryb wnioskowy w odniesieniu do bieżącej kadencji Sejmu 480 2.2.4.2. Tryb wnioskowy w odniesieniu do minionych kadencji Sejmu 482 2.3. Zarzut trzeci: niedostępność w perspektywie ciężaru dla obywatela 492
Rozdział 7 Mankamenty tworzenia, udostępniania i wykorzystywania historii legislacyjnej 499 1. Mankamenty tworzenia i udostępniania materiałów legislacyjnych 500 1.1. Mankamenty zawartości historii legislacyjnej, sposobu i formy jej udostępniania 500 1.1.1. Niekompletność historii legislacyjnej 501 1.1.2. Niekompletność zawartości poszczególnych dokumentów legislacyjnych 503 1.1.3. Odsyłacze i hiperłącza. Połączenia między dokumentami powiązanymi 507 1.1.4. Edytowalność 508 1.1.5. Umieszczanie zbyt wielu dokumentów w jednym lub w niewłaściwym pliku; problem opinii i ekspertyz; zróżnicowanie dróg dostępu 509 1.2. Mankamenty zasad dostępu do historii legislacyjnej 512 1.2.1. Niespójność przepisów o dostępie do informacji publicznej z przepisami o archiwach; różne zasady dla różnych kadencji - kadencja bieżąca a minione 512 1.2.2. Różnicowanie podmiotów na wewnętrzne i zewnętrzne przez Archiwum Sejmu 516 1.2.3. Podkomisje nie są organami Sejmu 517 1.2.4. Problem dostępu do materiałów z każdorazowo przedostatniej kadencji Sejmu - przypadek "akt w drzwiach" 519 1.3. Mankamenty związane z poszczególnymi rodzajami materiałów legislacyjnych 520 2. Mankamenty wykorzystania historii legislacyjnej w wykładni 523 2.1. Mankamenty merytoryczne 524 2.1.1. Interpretatorzy korzystają z materiałów legislacyjnych wybiórczo lub zbyt ogólnie 524 2.1.2. Interpretatorzy nie sięgają do historii legislacyjnej, choć są w niej wartościowe informacje 532 2.1.3. Interpretatorzy nie odnoszą się do argumentów powołanych uprzednio w sporze 534 2.2. Mankamenty o charakterze formalnym 537 2.2.1. Interpretatorzy błędnie nazywają dokumenty z procesu legislacyjnego 537 2.2.2. Interpretatorzy przytaczają historię legislacyjną zbyt ogólnie 542 2.2.3. Interpretatorzy niewystarczająco precyzują adresy źródłowe 544 3. Zakończenie 550
Bibliografia 553
Orzecznictwo 581
Spis tabel 597