Zagadnienie przemian zachodzących w polskiej szkole od wielu lat nie traci na aktualności, nie zbliżając się do choćby częściowego badawczego nasycenia. Tym bardziej, że w naszej rzeczywistości edukacyjnej „reforma goni reformę”, nowelizacje przyjmowane są w tempie ekspresowym i trudno oczekiwać, by inaczej działo się w najbliższej przyszłości. Zawarte w niniejszej książce analizy – poświęcone przedstawieniu zmian, jakie zachodziły w polskiej szkole w ciągu ponad trzydziestu minionych lat – podporządkowane zostały ideom, które – zdaniem autora – niejednokrotnie stały u podstaw konstruowania i rekonstruowania systemowych rozwiązań: mowa o demokratyzacji, centralizacji oraz komercjalizacji. ****** The Polish School System after 1989. Democratization, Centralization and Commercialization The problem of changes occurring in Polish schools has not lost its relevance for many years, without approaching even a partial research saturation. In our educational reality, a reform “chases” another reform, amendments are accepted at a fast pace and it can hardly be expected to be otherwise in the foreseeable future. The analyses contained in this book – devoted to the presentation of changes that took place in the Polish school over the last thirty years – were subordinated to the ideas, which, in the author’s opinion, have often been the basis for constructing and reconstructing system solutions, i.e. democratization, centralization and commercialization.
Wprowadzenie 7 ROZDZIAŁ I. Demokratyzacja, centralizacja i komercjalizacja jako płaszczyzny analiz edukacyjnych 12 1. Rozważania o naturze współczesnych demokracji 13 1.1. Wolność, równość i sprawiedliwość w fi lozofi i społecznej 15 1.2. Demokracja liberalna 19 1.3. Modele państwa opiekuńczego jako podstawa rozważań o współczesnych odmianach demokracji liberalnej 23 1.4. Modele demokracji liberalnej 25 1.5. Demokratyzacja 30 1.6. Demokratyzacja systemu szkolnego 31 2. Pomiędzy centralizacją a decentralizacją 35 3. Komercjalizacja jako jeden z postulatów neoliberalnych 38 3.1. Neoliberalizm i jego społeczne implikacje 41 3.2. Zagadnienia prywatyzacji i komercjalizacji jako postulaty (neo)liberalne 45 ROZDZIAŁ II. Dobra publiczne i prywatne a kontekst edukacyjny 51 1. Dobro publiczne – dobro prywatne 51 1.1. Klasyczna teoria dóbr publicznych 53 1.2. Rywalizacyjność oraz wykluczalność 54 1.3. „Zatorowość” 57 1.4. Zawodności państwa i rynku 60 1.5. Dobro publiczne w ujęciu prawno- administracyjnym 64 1.6. Rozstrzygnięcie podstawowych charakterystyk 65 2. Edukacja – między dobrem publicznym a prywatnym 66 ROZDZIAŁ III. Rozważania o metodzie 75 1. Rola wyboru stanowiska badawczego 75 2. Struktura procesu badawczego 82 ROZDZIAŁ IV. Przeobrażenia polskiego szkolnictwa w świetle procesów demokratyzacji, centralizacji i komercjalizacji 90 1. Struktura systemu szkolnego 91 1.1. Przemiany struktury systemu szkolnego 91 1.2. Miejsce placówek niepublicznych w systemie szkolnym 100 2. Relacja szkoły, samorządu oraz administracji centralnej 106 2.1. Szkoła a samorząd terytorialny 107 2.2. Szkoła w relacji z administracją centralną 112 2.3. Pozycja i kompetencje dyrektora szkoły 119 3. Instytucje i procedury demokratyczne 127 3.1. Dostęp do systemu 127 3.2. Demokratyczne treści systemu szkolnego 131 3.3. Alternatywne formy i programy nauczania 138 3.4. Przedstawicielstwo 140 4. Elementy finansowania systemu szkolnego 149 5. Podsumowanie i wnioski 156 5.1. Przemiany w zakresie demokratyzacji i centralizacji 156 5.2. Komercjalizacja systemu 160 5.3. Przemiany polskiego systemu szkolnego w perspektywie teorii dóbr 163 Zakończenie 167 Bibliografia 171 Spis tabel i schematów 179