Wymiar narodowy i ponadnarodowy dialogu społecznego w Unii Europejskiej

Wymiar narodowy i ponadnarodowy dialogu społecznego w Unii Europejskiej

Wstęp
Postępujące zróżnicowanie potrzeb społecznych, sieciowych powiązań zachodzących między nimi, a także wyczerpujące się formy demokracji pośredniej sprawiają, że mamy do czynienia z istotnymi zmianami społecznymi współczesnej Europy i świata. Poszczególne grupy społeczne w odmienny sposób są włączane w procesy decyzyjne na różnych poziomach. Problemem współczesnych demokracji jest znaczny odsetek obywateli, którzy czują się wykluczeni z politycznych i społecznych debat na temat istotnych kwestii dotyczących ich życia oraz warunków egzystencji w wymiarze gospodarczo-społecznym. Demokracja bowiem powinna gwarantować podejmowanie decyzji zgodnie z wolą większości obywateli zarówno w państwie, jak i w strukturach Unii Europejskiej. Demokracja pośrednia (przedstawicielska) ma istotne mankamenty, szczególnie w kwestiach łagodzenia obaw i zaspokajania potrzeb obywateli. W życiu zbiorowym mamy do czynienia z konfliktami strukturalnymi. Przykładem może być konflikt między modelami demokracji przedstawicielskiej i partycypacyjnej (bezpośredniej) wyrażający się w dążeniu do wyłonienia woli większości przy zachowaniu praw mniejszości. Obecnie coraz powszechniejszy staje się model demokracji uczestniczącej, której ważnym elementem jest dialog obywatelski. Jest on bezpośrednią konsekwencją wyzwań wynikających z odchodzenia od minionych tradycyjnych form uczestnictwa w życiu publicznym. Dotyczy to zwłaszcza Unii Europejskiej, w której demokratyczna reprezentacja jest oparta na podejściu reprezentowanym przez Jacques’a Delorsa, który nazwał ją „niezidentyfikowanym politycznym obiektem”1.
Współczesny europejski dialog społeczny obejmuje dwie główne funkcje: konsultacje i negocjacje, które stanowią siłę napędową ekonomicznej i społecznej modernizacji. Nowego znaczenia nabrał dialog wraz z postępem integracji ekonomicznej i walutowej, która wymusza potrzebę wymiany i koordynacji stosunków branżowych, podnosząc rangę partnerów społecznych. Europejski dialog społeczny charakteryzuje się nowoczesnym
ujęciem. Kombinacja autonomicznego dialogu społecznego i zaangażowania
narodowych oraz europejskich partnerów jest istotna z punktu widzenia
bardziej wyważonego i spójnego rozwoju społecznego. W każdym z krajów
członkowskich dialog społeczny jest przypisany do działań demokratycznego
rządu, stanowi też narzędzie ekonomicznej i społecznej modernizacji.
Umożliwia zdefiniowanie praktycznych sposobów dla przeprowadzania
reform, które będą efektywne ekonomicznie i akceptowalne społecznie. Stanowi
on nośnik podstawowych wartości uczestnictwa i odpowiedzialności
opartych na zakorzenionych tradycjach narodowych i tworzy odpowiednie
ramy dla kontrolowanej modernizacji, szczególnie ważnej dla nowych
krajów członkowskich. Aby dialog mógł pełnić ważną rolę na poziomie
europejskim, powinien rozszerzyć działania praktyczne2. Jest to związane
z rozwojem negocjacyjnych form rozwiązywania problemów społecznych.
Dotyczy to procesu zakorzenionego w obiektywnych uwarunkowaniach
gospodarowania i mocno związanych ze sposobem postrzegania własnych
interesów przez strony będące podmiotami stosunków pracy. Kompromis
socjalny, będący trwałym elementem europejskich systemów gospodarczych,
przyniósł zarówno pracownikom, jak i pracodawcom wymierne korzyści.
Pracownikom umożliwił wyraźną poprawę standardów życia i dostęp
do dóbr wyższego rzędu, a pracodawcom zapewnił sprawne i efektywne
funkcjonowanie sfery wytwórczej, stwarzając zupełnie nowy sposób do
osiągania zysków, jakim stała się masowa konsumpcja. Kompromis socjalny
okazał się czynnikiem prorozwojowym, a instytucje dialogu społecznego,
które powstały i rozwinęły się w toku długotrwałego procesu, opierały na
nim swoją siłę