Rzecznik Praw Obywatelskich w systemie ochrony praw i wolności w Polsce

Rzecznik Praw Obywatelskich w systemie ochrony praw i wolności w Polsce

Celem rozprawy jest analiza roli Rzecznika Praw Obywatelskich w systemie ochrony praw i wolności w Polsce. Tak więc pierwszy kierunek tej analizy dotyczy polskiego systemu ochrony praw i wolności i w związku z tym do instytucji ochrony praw i wolności w Polsce zaliczono przede wszystkim organy ochrony prawnej, ale uznano również, że wiele zadań z zakresu ochrony praw i wolności spełniają też inne organy i instytucje, nie
będące organami ochrony prawnej. Drugi kierunek badań dotyczy relacji między Rzecznikiem Praw Obywatelskich a instytucjami ochrony praw i wolności, od początku pierwszej kadencji RPO do końca czwartej kadencji RPO. Przedmiotem badań w tym zakresie są kierunki działania Rzecznika Praw Obywatelskich pierwszej kadencji Ewy Łętowskiej (objęty czterema sprawozdaniami rocznymi), kierunki działania Rzecznika Praw Obywatelskich drugiej kadencji Tadeusza Zielińskiego (objęty czterema sprawozdaniami rocznymi), kierunki działania Rzecznika Praw Obywatelskich trzeciej kadencji Adama Zielińskiego
(objęty jednym sprawozdaniem rocznym i trzema informacjami rocznymi) oraz kierunki działania Rzecznika Praw Obywatelskich czwartej kadencji Andrzeja Zolla (objęte sześcioma informacjami rocznymi).
Podejmując się realizacji podjętego problemu badawczego, przyjęto kilka założeń teoretyczno-metodologicznych. Po pierwsze, przyjęto podejście holistyczne zakładające,
że badaniem należy objąć działania wszelkich instytucji w zakresie ochrony praw i wolności w okresie działalności kolejnych Rzeczników Praw Obywatelskich. Tymi instytucjami są organy ochrony prawnej oraz takie inne instytucje polskie i międzynarodowe związane z ochroną praw i wolności, jak organy władzy ustawodawczej, organy władzy wykonawczej, organizacje pozarządowe, organizacje międzynarodowe itp.
Po drugie założono, że analizując te działania oraz relacje RPO z tymi organami, organizacjami
i instytucjami powinno się uwzględnić zachodzące zmiany systemowe w polskim systemie politycznym oraz zmiany organizacyjne instytucji itp. Ukazanie relacji Rzecznika
Praw Obywatelskich z powyższymi instytucjami, w celu ochrony praw i wolności, napotykało przeszkody w realizacji z uwagi na funkcjonowanie Rzecznika początkowo
w ostatnich latach PRL, następnie w okresie transformacji ustrojowej, aż do stopniowego przekształcania Polski w demokratyczne państwo prawne. Miejsce Rzecznika Praw Obywatelskich w systemie ochrony praw i wolności ulegało bowiem znacznym przeobrażeniom wraz z przełomem ustrojowym, charakteryzującym się odrzuceniem reżimu autorytarnego i rozpoczęciem tworzenia nowych instytucji opartych na wartościach demokratycznych i gospodarce rynkowej, takich jak Senat czy Prezydent Rzeczypospolitej, przekształcaniem się dotychczas istniejących organów (np. Najwyższej Izby Kontroli, sądownictwa itp.), tworzeniem się nowych instytucji demokratycznych, takich jak skarga konstytucyjna, kasacja
czy powszechna wykładnia ustaw, współistnieniem instytucji wcześniejszych i powstałych później, w okresie przejściowym (np. rewizji nadzwyczajnej i kasacji) itp.
Po trzecie założono, że przedmiotem badania powinny być akty prawne z zakresu ochrony praw i wolności, które obowiązywały w całym okresie działalności kolejnych czterech Rzeczników Praw Obywatelskich oraz ich nowelizacje. Aktami tymi powinny być zarówno akty konstytucyjne, umowy międzynarodowe, akty ustawowe, akty wykonawcze, jak i inne akty normatywne.
Po czwarte przyjęto, że należy wykorzystać istniejący już dorobek naukowy i popularnonaukowy na temat ochrony praw i wolności oraz kierunków działania Rzecznika Praw
Obywatelskich a także wszystkie publikacje Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
Jeśli chodzi o cezury czasowe pracy, to przyjęto, że analiza powinna dotyczyć kierunków współdziałania z instytucjami systemu ochrony praw i wolności kolejnych czterech Rzeczników Praw Obywatelskich, a więc objąć badaniami cztery kadencje RPO. Zbadano więc relacje, w jakie wchodził Rzecznik Praw Obywatelskich od pierwszego roku pierwszej kadencji do ostatniego roku czwartej kadencji.