Rozważania zaprezentowane w prezentowanej publikacji koncentrują się wokół wątku penitencjarnego. Pierwszoplanowym zjawiskiem jest podkultura więzienna, która nie jest sformalizowanym zjawiskiem występującym w zakładzie karnym, ponieważ stoi w opozycji do jego oficjalnych przepisów. Podkultura dzieli się na „grypsujących”, „niegrypsujących” i „cweli”. Ten ukryty nurt ma destruktywny wpływ na proces resocjalizacji, a cały tajemny „więzienny kodeks” niewątpliwie jest usytuowany w opozycji do procesu naprawy człowieka – więźnia.
Zakłady karne to nie tylko osoby osadzone i personel pilnujący, to także wiele sytuacji tworzących tamtejszą atmosferę i wpływających na świat znajdujący się za wielkim murem. W związku z tym istnieje potrzeba ukazywania autentycznych relacji i zjawisk istniejących w środowisku więziennym.
Książka niewątpliwie przyczyni się do rozwoju myśli resocjalizacyjnej w wydaniu penitencjarnym.
WSTĘP 9 Rozdział 1. PODKULTURA WIĘZIENNA – ISTOTA I CHARAKTERYSTYKA 13 Zależność podkultury od kultury dominującej 13 „Podkultura więzienna”– pochodzenie i wyjaśnienie terminologii 17 „Podkultura” – problemy definicyjne 17 Etiologia podkultury więziennej 23 Podział i charakterystyka grup nieformalnych w zakładzie karnym 27 Hierarchiczny układ władzy w więziennej grupie nieformalnej 44 Struktura populacji „grypsujących” 44 Przywództwo w „drugim życiu” 47 Rozdział 2. SPECYFIKA POPULACJI WIĘŹNIÓW MŁODOCIANYCH 51 Skazani młodociani w świetle obecnych uregulowań prawnych 51 Polskie unormowania prawne dotyczące młodocianych 51 Mechanizmy łączenia się skazanych z podkulturą więzienną 55 Relacje miedzy grupami osób młodocianych w sytuacji wyizolowania 58 Stosunki interpersonalne na styku więzień „grypsujący” – „niegrypsujący” 58 Problematyka osadzania więźniów w celach mieszkalnych „jednorodnych” – „mieszanych” 62 Rozdział 3. POZAFORMALNE PRAWIDŁOWOŚCI REGULUJĄCE IZOLOWANE ŻYCIE SKAZANYCH 65 System wartości i norm – niejawny kodeks postępowania więźniów 65 Pozaformalne „prawo” więzienne 65 Wartości nadrzędne skazanych uwikłanych w podkulturę 66 Normy zachowania osób „grypsujących” 70 Środki zabezpieczające funkcjonowanie społeczności „grypsującej” 79 Sankcje chroniące nieformalne przepisy postępowania 79 Wykluczenie ze środowiska „grypsujących” 82 Rozdział 4. TRANSPOZYCJA W OBRĘBIE „DRUGIEGO NURTU WIEZIENIA” 85 Transformacja ustrojowa w Polsce a zmiany w obrazie podkultury więziennej 85 Współczesny wizerunek podkultury na tle przemian społecznych 85 Wpływ pieniądza na układ wartości i norm podkulturowych 87 Egzemplifikacja zacierania się różnic wynikających z podkultury – „ziomkostwa” 89 Przeludnienie jednostek penitencjarnych i wynikające z tego implikacje 90 Zorganizowana przestępczość a „drugie życie” 98 Narkotyki i leki psychotropowe w zakładzie karnym 105 Podkultura więzienna a resocjalizacja 114 Rozdział 5. UJEMNE KONSEKWENCJE IZOLACJI WIĘZIENNEJ 119 Odizolowanie jako sytuacja trudna 119 Wiezienie i jego niecodzienne uwarunkowania 119 Zjawisko deprywacji potrzeb 120 Przeciążenia i utrudnienia jako elementy cechujące zakład penitencjarny 122 Zakład karny jako instytucja konfliktogenna 123 Sposoby przezwyciężenia więziennej sytuacji trudnej 129 Funkcjonalna natura podkultury więziennej 133 Rozdział 6. WIELOASPEKTOWOŚĆ ZABURZEŃ WYSTĘPUJĄCYCH U OSÓB INKARCEROWANYCH 137 Zaburzenia psychiczne jako efekt uwiezienia 137 Izolacja więzienna i jej wpływ na zdrowie psychiczne skazanych 137 Zaburzenia emocjonalne następstwem izolacji penitencjarnej 139 Choroby psychiczne u osób skazanych na karę pozbawienia wolności 141 Nerwice determinantem uwiezienia 143 Zaburzenia w sferze seksualnej więźniów 146 Rozdział 7. SPOŁECZNOŚĆ FUNKCJONARIUSZY WIĘZIENNYCH 153 Służba więzienna – zasady organizacyjne 153 Umundurowanie i dystynkcje więzienników 158 Zakres kompetencji personelu więziennego 161 Etyka zawodowa kadry penitencjarnej 163 Personel penitencjarny w świetle polskich i międzynarodowych uregulowań legislacyjnych 167 Rozdział 8. SPECYFIKA PRACY PERSONELU PENITENCJARNEGO 171 Zakład karny jako skupisko dwóch społeczności 171 Bipolarna populacja więzienna – personel i więźniowie 171 Relacje funkcjonariusz – skazany 173 Środowisko więzienne jako źródło stresu zawodowego 176 Stres w pracy penitencjarysty 176 Funkcjonowanie w sytuacji stresu 180 Wypalenie zawodowe funkcjonariuszy więziennych 183 Elementy patologii instytucji penitencjarnej 185 Rozdział 9. PERCEPCJA PODKULTURY WIĘZIENNEJ – SYNTEZA BADAN WŁASNYCH 195 Wprowadzenie 195 Dane socjodemograficzne badanej dwuczłonowej społeczności więziennej 200 Dane socjodemograficzne personelu penitencjarnego 207 Przynależność podkulturowa diagnozowanych skazanych młodocianych a ich percepcja istotnych elementów środowiska penitencjarnego 214 Pochodzenie społeczne, wcześniejsza karalność i miejsce odbywania kary przez więźniów a ich ocena istotnych elementów uwiezienia 219 Pozycja zawodowa diagnozowanego personelu więziennego a jego percepcja istotnych elementów środowiska penitencjarnego 227 Pochodzenie społeczne, staż pracy i miejsce pracy funkcjonariuszy służby więziennej a ich ocena istotnych elementów uwiezienia 232 ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI 243 BIBLIOGRAFIA 253