Dla Urianchajów Ałtaj jest nie tylko „zwyczajnym” miejscem zamieszkania, ale także potężną siłą przenikającą ludzkie życie. Ludzie, którzy żyją w Ałtaju na co dzień, po imieniu nazywają każdą rzekę, górę, jezioro czy dolinę. Swoją obecnością nadali mu wymiar duchowy. Zawierzyli górom kości swoich przodków, a błękitnemu niebu los potomków. W ten sposób w ciągu wieków wytworzył się szczególny dialog, w którym ludzie i Ałtaj uczestniczą na równych prawach.
Czym jest krajobraz?
Dla outsidera krajobraz jest tożsamy przede wszystkim z określonym widokiem i stanem, jaki wywołuje. Dla insidera jest złożonym procesem życiowym, opartym na doświadczeniu, lokalnej wiedzy i miejscowych sposobach działania. Krajobraz insidera nie jest chwilowym efektem, obrazem uchwyconym przez spojrzenie, ale obejmuje całość praktyki życiowej wynikającej z mieszkania w danym środowisku. Nie jest zapisem piktograficznym, ale społecznym procesem tworzenia się złożonych i różnorodnych relacji między ludźmi, ziemią, środowiskiem, podmiotami nie-ludzkimi, wynikającym z doświadczeń życiowych i działalności jednostek.
Spis treści Podziękowania / 9 Wprowadzenie /11 Część I INTERDYSCYPLINARNE STUDIA NAD KRAJOBRAZEM. INSPIRACJE I POLEMIKI Rozdział 1 W stronę estetyki i historii sztuki. Krytyka wizualnego dyskursu krajobrazu /35 Estetyka i wizualny charakter krajobrazu. Władza spojrzenia/ 37 Malarstwo pejzażowe /48 Porządek i kontrola. Perspektywa insidera i outsidera/ 51 Krajobraz jako narzędzie badania procesów /54 Rozdział 2 Wokół fizjografii i idei. Krajobraz w geografii /62 Geografia — między przyrodoznawstwem a naukami społecznymi. Zwrotność geografii i antropologii /63 Morfologia krajobrazu /73 Idea krajobrazu /78 Rozdział 3 Archeologie krajobrazu. W kierunku fenomenologii i poststrukturalizmu /86 Nowa archeologia /87 Krytyka nowej archeologii. W stronę archeologii postprocesualnej /91 Na pograniczu archeologii i antropologii /98 Fenomenologia krajobrazu /102 Część II ANTROPOLOGIA KRAJOBRAZU. KONTEKSTY BADAWCZE Rozdział 4 Krajobraz jako środowisko. „Neutralność” krajobrazu i perspektywa outsidera /117 Krajobraz a trajektoria antropologii. Prolegomena /117 Krajobraz jako rama konwencjonalna w monografiach etnograficznych /122 Rozdział 5 Perspektywy lokalne w badaniach krajobrazu /132 Perspektywa emiczna w postrzeganiu krajobrazu /132 Poza dychotomią natura–kultura. Teoria komplementarności Kirsten Hastrup/139 Krajobraz jako proces. Teoria bezpośredniego postrzegania Tima Ingolda /145 Perspektywa zamieszkiwania /151 Rozdział 6 Kolonializm a badania krajobrazu /157 „Zachodnie” spojrzenie i europocentryczne podejście do krajobrazu /157 Mapy, krajobrazy i kontrola przestrzeni /162 Historia imperialna i przestrzenna. Kolonizacja Australii /167 Krajobraz a etnografia Aborygenów /169 Czas Snu a współczesność. Krajobraz, ziemia i przodkowie klanowi /172 Procesy dekolonizacyjne /176 Archeologia i krajobraz w kontekście dekolonizacji /184 Część III ETNOGRAFIA KRAJOBRAZU Rozdział 7 Bajgal’ a zachodnie pojęcie środowiska. Krajobraz w Mongolii /199 Przyroda — środowisko — krajobraz /200 Bajgal’ i ekologia zmysłowa /213 Teoretyczne ujęcia krajobrazu w Mongolii /219 Rozdział 8 Urianchajowie. Kontekst historyczny i miejsce badań / 224 Tło historyczne /225 W terenie /231 Rozdział 9 Lokalne konceptualizacje Ałtaju. W stronę etnografii krajobrazu /244 Holistyczny wymiar Ałtaju. Altaj Delchij i Trzynaście Ałtajów /244 Ontologia Altaj Delchij /254 Materialne reprezentacje Ałtaju /265 Ałtaj w eposie urianchajskim /276 Rozdział 10 Relacje ludzi z ziemią. Życie w obrębie nutagu /284 Siła törsön nugatu /287 Praktyka życiowa a unasan nutag /293 Z dala od nugatu /297 Rozdział 11 Ludzie i góry w granicach nutagu /305 Lokalna geografia doliny Sziwrin Gol /306 Góra Chaldzan Burugtej /311 Rozdział 12 Praktyki koczowania w kontekście stanowienia krajobrazu /326 Krajobraz a praktyczna sfera życia /327 Doroczny rytm koczowania w nugatu /331 Dobre miejsce. Jurty a krajobraz /342 Ofiary tachilga w kontekście stanowienia krajobrazu. Potencjalność krajobrazu / 349 Zbiorowe składanie ofiar w somonie Duut /352 Zakończenie / 361 Bibliografia /369 Słowniczek wybranych terminów mongolskich /386 Indeks pojęć, nazw geograficznych i etnicznych /389 Indeks osób /403 Wykaz ilustracji /408 Contents /410