Monografia przedstawia wyniki badań nad roszczeniowością prowadzone przez Magdalenę Żemojtel-Piotrowską i jej współpracowników w latach 2006–2015. Autorka proponuje szerokie rozumienie roszczeniowości – jako skłonności do formułowania oczekiwań wobec innych i koncentracji na własnym interesie, zrywa z jednostronnym, pejoratywnym rozumieniem roszczeniowości, pokazując zarówno negatywne, jak i pozytywne aspekty tej postawy.
Książka zawiera liczne wyniki badań zrealizowanych na łącznej próbie ponad 20 000 osób pochodzących z 44 krajów. Autorka stawia w niej pytanie o to, czym właściwie jest roszczeniowość, jakie są jej najważniejsze przyczyny i skutki, czy polska roszczeniowość różni się czymś od roszczeniowości w innych krajach. Wreszcie, analizuje znaczenie roszczeniowości w codziennych relacjach międzyludzkich: jej wpływ na zadowolenie ze związku czy funkcjonowanie w miejscu pracy.
Książka może zainteresować nie tylko psychologów, lecz także politologów, socjologów i specjalistów-praktyków, zwłaszcza pracujących z młodzieżą czy beneficjentami rozmaitych instytucji.
Dr Magdalena Żemojtel-Piotrowska, adiunkt w Zakładzie Psychologii Ekonomicznej i Organizacji Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego. Stopień doktora uzyskała w Polskiej Akademii Nauk (2006). Autorka blisko czterdziestu publikacji z zakresu psychologii międzykulturowej, społecznej i marketingu politycznego. Zajmuje się badaniami wyznaczników i konsekwencji roszczeniowości, związkami narcyzmu z dobrostanem, adaptacją i konstrukcją kwestionariuszy psychologicznych, wizerunkiem polityków z uwzględnieniem ich płci, skutkami uwikłania w skandal polityczny. Autorka książki Narzekanie i roszczeniowość a postrzeganie świata społecznego (2009). Członek-założyciel Sekcji Psychologii Międzykulturowej Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej i członek International Association of Cross-Cultural Psychology (IACCP). Członek rady redakcyjnej kilku czasopism międzynarodowych, m.in. Current Issues in Personality Psychology, Romanian Sociology Journal.
Wprowadzenie 11 CZĘŚĆ I ROSZCZENIOWOŚĆ JAKO ZJAWISKO PSYCHOLOGICZNE Rozdział 1. Roszczeniowość – główne koncepcje i definicje 17 1.1. Roszczeniowość jako domaganie się przywilejów i szczególnego traktowania – ujęcie narcystyczne 17 1.1.1. Roszczeniowość jako przejaw narcyzmu – ujęcie psychodynamiczne 18 1.1.2. Niekliniczne ujęcie roszczeniowości narcystycznej – psychologia osobowości 21 1.1.3. Roszczeniowość narcystyczna – ujęcie kulturowe 23 1.2. Roszczeniowość jako „zasługiwanie” – badania nad sprawiedliwością i uprawnieniem 24 1.3. Polskie ujęcie roszczeniowości 27 1.3.1. Roszczeniowość jako przejaw mentalności 27 1.3.2. Roszczeniowość i syndrom roszczeniowości w ujęciu Marii Lewickiej 29 1.4. Roszczeniowość jako zjawisko psychologiczne – podsumowanie 30 Rozdział 2. Roszczeniowość jako zjawisko wielowymiarowe – ujęcie własne 35 2.1. Operacjonalizacja roszczeniowości i narzędzie pomiaru 35 2.1.1. Struktura czynnikowa Kwestionariusza Roszczeniowości – analizy konfirmacyjne 37 2.1.2. Właściwości psychometryczne Kwestionariusza Roszczeniowości Psychologicznej 41 2.2. Kwestionariusz Roszczeniowości – trafność zbieżna i różnicowa narzędzia 42 2.3. Rozkład wyników Kwestionariusza Roszczeniowości i tymczasowe normy 48 2.4. Roszczeniowość a zmienne demograficzne i pozycja społeczna jednostki 51 2.5. Roszczeniowość jako zjawisko wielowymiarowe – podsumowanie 56 Rozdział 3. Osobowościowe wyznaczniki roszczeniowości 58 3.1. Temperamentalne i osobowościowe uwarunkowania roszczeniowości 58 3.2. Roszczeniowość a Ciemna Triada cech osobowości: narcyzm, psychopatia i makiawelizm 63 3.3. Roszczeniowość a samoocena 64 3.4. Roszczeniowość a poziomy ja 70 3.5. Roszczeniowość a umiejscowienie poczucia kontroli 73 3.6. Roszczeniowość a sposób regulacji zachowań jednostki 77 3.6.1. Roszczeniowość a sprawczość i wspólnotowość oraz niepohamowana sprawczość i wspólnotowość 77 3.6.2. Roszczeniowość a nastawienie promocyjne i prewencyjne 79 3.7. Roszczeniowość a wartości 80 3.8. Roszczeniowość a aspiracje życiowe 85 3.9. Osobowościowe wyznaczniki roszczeniowości – podsumowanie 88 Rozdział 4. Mentalnościowe uwarunkowania roszczeniowości – roszczeniowość a wizja świata społecznego 94 4.1. Roszczeniowość a wizja świata społecznego – ukryte założenia normatywne 94 4.2. Ukryte założenia normatywne a roszczeniowość – podsumowanie 104 Rozdział 5. Sytuacyjne wyznaczniki roszczeniowości 106 5.1. Roszczeniowość a zagrożenie interesu własnego 107 5.2. Roszczeniowość a wykluczenie społeczne 114 5.3. Roszczeniowość a władza 121 5.4. Sytuacyjne wyznaczniki roszczeniowości – podsumowanie 127 Rozdział 6. Skutki roszczeniowości – roszczeniowość a relacje interpersonalne w środowisku prywatnym i w miejscu pracy 129 6.1. Roszczeniowość a postrzegana natura relacji z innymi – bilans wymiany społecznej, pozytywna i negatywna norma wzajemności oraz orientacja na dobro absolutne vs. względne 129 6.2. Roszczeniowość a zachowania prospołeczne 134 6.3. Skutki roszczeniowości – postawy roszczeniowe a funkcjonowanie w związkach i reakcja na zdradę 137 6.4. Skutki roszczeniowości – roszczeniowość w środowisku pracy 145 6.5. Skutki roszczeniowości – podsumowanie 151 Rozdział 7. Roszczeniowość a dobrostan hedonistyczny i eudajmonistyczny 153 7.1. Dobrostan psychiczny jako zjawisko wielowymiarowe: dobrostan hedonistyczny i eudajmonistyczny oraz ich składowe 153 7.2. Roszczeniowość a dobrostan i materializm 157 7.3. Roszczeniowość a dobrostan hedonistyczny i eudajmonistyczny – podsumowanie 162 Rozdział 8. Roszczeniowość a wizja systemu społeczno-politycznego i poglądy polityczne – przekonania o naturze zjawisk społecznych, preferencje dla systemu politycznego i stosunek do własnego narodu 164 8.1. Roszczeniowość a ogólna ocena systemu społecznego – zaufanie interpersonalne, świat jako dżungla, wiara w niebezpieczny świat 164 8.2. Roszczeniowość a przekonania polityczne i stosunek do demokracji 166 8.3. Roszczeniowość a postawy wobec własnego narodu: patriotyzm, nacjonalizm, mesjanizm 170 8.4. Roszczeniowość a wizja systemu społeczno-politycznego i przekonania polityczne – podsumowanie 173 CZĘŚĆ II ROSZCZENIOWOŚĆW PERSPEKTYWIE MIĘDZYKULTUROWEJ Rozdział 9. Roszczeniowość w perspektywie międzykulturowej: indywidualny poziom analizy 177 9.1. Uniwersalność trzech wymiarów postaw roszczeniowych – równoważność pomiaru za pomocą Kwestionariusza Roszczeniowości (KR-15) 179 9.2. Roszczeniowość a płeć i status ekonomiczny badanych w 28 krajach 186 9.3. Roszczeniowość a wartości indywidualne w ujęciu Shaloma Schwartza w społeczeństwach agrarnych, industrialnych i postindustrialnych 187 9.4. Roszczeniowość a dobrostan psychologiczny – badania międzykulturowe 205 9.4.1. Roszczeniowość a dobrostan w społeczeństwach kolektywistycznych i indywidualistycznych 206 9.4.2. Roszczeniowość a dobrostan w dziewięciu krajach europejskich – znaczenie systemu politycznego (kraje postkomunistyczne vs. kraje bez przeszłości komunistycznej) 207 9.5. Roszczeniowość w perspektywie międzykulturowej: indywidualny poziom analizy – podsumowanie 212 Rozdział 10. Roszczeniowość jako zmienna kulturowa – kulturowy poziom analizy 214 10.1. Roszczeniowość kulturowa jako adaptacja kulturowa – model ekokulturowy i jego znaczenie w kulturowym wyjaśnianiu roszczeniowości 214 10.2. Charakterystyka badanych krajów 216 10.3. Roszczeniowość jako zmienna kulturowa – tożsamość wymiarów z poziomu indywidualnego i kulturowego 218 10.4. Kulturowa mapa roszczeniowości 221 10.5. Roszczeniowość a rozwój społeczno-ekonomiczny społeczeństw 229 10.6. Roszczeniowość a aksjomaty społeczne i wskaźniki kulturowe 232 10.6.1. Roszczeniowość a wymiary kulturowe w ujęciu Geerta Hofstedego i projektu GLOBE 233 10.6.2. Roszczeniowość a aksjomaty społeczne w ujęciu Michaela Harrisa Bonda i Kwoka Leunga oraz inne przekonania społeczne 238 10.6.3. Roszczeniowość a zagregowane zmienne psychologiczne: profile osobowości, samoocena i zadowolenie z życia 241 10.6.4. Roszczeniowość a wartości kulturowe – ujęcie Shaloma Schwartza i Ronalda Ingleharta 243 10.7. Roszczeniowość a wartości kulturowe w ujęciu Ronalda Ingleharta i Christiana Welzela 249 10.8. Testowanie hipotezy adaptacyjnej – roszczeniowość a poziom rozwoju społeczno-politycznego i wartości 250 10.9. Roszczeniowość jako zmienna kulturowa – podsumowanie 254 Rozdział 11. Podsumowanie 256 11.1. Jedno- czy wielowymiarowość zjawiska roszczeniowości 256 11.2. Roszczeniowość jako cecha osobowości czy utrwalony system przekonań? 258 11.3. Wyznaczniki roszczeniowości – indywidualny poziom analizy 259 11.4. Skutki roszczeniowości 262 11.5. Uniwersalność czy lokalność trzech wymiarów roszczeniowości? 264 11.6. Kulturowy poziom analizy: wyznaczniki i korelaty roszczeniowości na poziomie makrospołecznym 265 Dyskusja i wnioski końcowe 269 Załączniki 280 Pytania Kwestionariusza Roszczeniowości Psychologicznej (wersja 15-pozycyjna) 280 Skala Roszczeniowości Psychologicznej (PES) 281 Aneks. Charakterystyka prób krajowych z badań międzykulturowych 282 Literatura cytowana 285 Wykaz rycin 311 Wykaz tabel 315 Indeks nazwisk 320