Czy polska diaspora na Islandii przetrwa i stanie się trwałym elementem krajobrazu społecznego wyspy, czy będzie zjawiskiem efemerycznym? Jaki jest profil organizacji polonijnych na Islandii? Jak globalizacja, transnarodowość współczesnych migracji i rozwój technik telekomunikacyjnych wpływają na charakter i formy działania nowych diaspor? Jak Polacy poradzili sobie w czasie kryzysu ekonomicznego na wyspie? Islandia nie chce należeć do Unii Europejskiej, mimo negatywnych doświadczeń związanych z kryzysem 2008 r. Jakie są tego powody? Dlaczego wyspiarze do początków XX w. realizowali agrarny model rozwoju, kompletnie nieprzystający do warunków przyrodniczych, który doprowadził do ubóstwa i wielokrotnie do klęsk głodu, a dopiero w XX w. zdecydowali się oprzeć model gospodarczy na rybołówstwie? Czy pomysłem na rozwój w XXI w. jest turystyka, która ma zastąpić marzenia z początku XXI w. o byciu centrum finansowym Europy?
Na te i wiele innych pytań autorka odpowiada w sposób zajmujący, kompetentny i komparatystyczny, porównując sytuację polskiej diaspory na Islandii z sytuacją Polonii w innych krajach, prezentując islandzki proces narodowotwórczy w odniesieniu do procesów narodowotwórczych innych „małych i młodych” narodów europejskich. Książka jest wielowymiarowym opisem polskiej społeczności na Islandii, czerpiącym z kilkuletnich badań empirycznych, i fascynującą opowieścią o oryginalności i odrębności tego wyspiarskiego kraju.
Małgorzata Budyta-Budzyńska – socjolog i politolog, ekspert w dziedzinie polityki narodowościowej w Europie Środkowej i Wschodniej, zajmuje się problematyką migracji. W latach 1992–2008 pracownik naukowy Instytutu Studiów Politycznych PAN, od 2008 r. pracownik naukowy i nauczyciel akademicki w Collegium Civitas, kierownik kilku projektów badawczych dotyczących mniejszości narodowych i polskiej diaspory na Islandii. Autorka artykułów i książek na tematy narodowościowe i migracyjne, m.in.: Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem? (2003), Socjologia narodu i konfliktów etnicznych (2010), Integracja czy asymilacja? Polscy imigranci na Islandii (2011).
Spis treści Wstęp 9 Rozdział I Islandia w Europie 19 Islandii związki z Europą 20 Relacje Islandii z Unią Europejską 27 Rollercoaster nastrojow wobec Unii Europejskiej 28 Obrona interesow czy strach przed osłabieniem tożsamości? 30 Podsumowanie 33 Rozdział II Islandzka etnia demotyczna. Rola języka i kultury literackiej oraz agrarny model rozwoju 35 Etnia demotyczna osiedleńcow z Norwegii a powstanie nowoczesnego narodu 35 Język i kultura literacka jako główne korelaty tożsamości narodowej 43 Islandzka etnia demotyczna 51 Tolerancja religijna jako element islandzkiej tożsamości narodowej 62 Agrarny model rozwoju 70 Podsumowanie 77 Rozdział III Małe państwo – słaba czy silna demokracja? Islandzka demokracja bezpośrednia 79 Althing – pierwszy nowożytny parlament czy średniowieczny wiec plemienny 79 Islandzka demokracja w działaniu – wartości i interesy 83 Islandzka demokracja w działaniu – system partyjny 90 Islandzka demokracja w działaniu – crowdsourcing nowej konstytucji 98 Podsumowanie 102 Rozdział IV Egalitaryzm, islandzkie państwo opiekuńcze i polityka wobec imigrantow 103 Islandzkie państwo opiekuńcze 104 Nordycki model państwa bezpieczeństwa socjalnego 109 Polityka wobec imigrantów 115 Polityka wobec imigrantów do 2008 r. 116 Polityka wobec imigrantów po 2008 r. 121 Podsumowanie 124 Rozdział V Pierwsze uderzenie światowego kryzysu – przypadek Islandii 125 Źródła kryzysu 126 Przebieg i skutki kryzysu 132 Wychodzenie z kryzysu 140 Islandzka gorączka złota – boom turystyczny 143 Podsumowanie 153 Rozdział VI Polacy na Islandii 155 Historia i charakterystyka polskich migracji na Islandii 156 Polacy poza Reykjavikiem 166 Polacy w Akureyri 167 Polacy na Fiordach Wschodnich 167 Polacy na Fiordach Zachodnich 169 Polacy w Keflaviku 169 Podsumowanie 169 Rozdział VII Postrzeganie kraju i społeczeństwa przyjmującego – przypadek polskich imigrantow na Islandii 172 „Obcy” Alfreda Schutza i kategoria stereotypu narodowego 173 Islandia i Islandczycy okiem polskich imigrantów na Islandii 176 Islandzki krajobraz: fascynujący i egzotyczny versus nudny i depresyjny 176 Wygląd Islandczyków: „wymodelowani” przystojniacy versus mało dbający o ubiór wikingowie 178 Islandzki charakter: opanowani, przyjaźni, dumni patrioci versus powolni luzacy i bałaganiarze, trzymający dystans i przesadnie wrażliwi na swoim punkcie megalomani 181 Islandzka swoboda: niezależni wikingowie kochający imprezowanie, przygody i ryzyko versus „świrujący na punkcie seksu”, bekający i „puszczający wiatry” prostacy 185 Czego Islandczycy mogliby się nauczyć od nas, a czego my od nich? 189 Podsumowanie 193 Rozdział VIII Islandzka kultura pracy oczami polskich pracowników 196 Wymiary kultury organizacyjnej według Geerta Hofstedego 196 Islandzka kultura pracownicza: bezstresowe stosunki pracy… i poszanowanie godności pracownika versus luzacki stosunek do pracy i pragmatyzm w dbałości o podwładnego 200 Islandzka versus polska kultura pracy w wymiarach kultury… organizacyjnej Hofstedego 206 Podsumowanie 208 Rozdział IX Reakcje polskich imigrantow na kryzys na Islandii 210 Źródła kryzysu zdaniem polskich imigrantów 211 Przebieg i skutki kryzysu zdaniem polskich imigrantów 214 Strategie adaptacyjne Polaków w czasie kryzysu 217 Wychodzenie z kryzysu zdaniem polskich imigrantów 222 Podsumowanie 224 Rozdział X Aktywność i zaangażowanie imigrantów jako wymiary partycypacji publicznej. Polskie stowarzyszenia i inicjatywy na Islandii 227 Aktywność i zaangażowanie imigrantów – ujęcie teoretyczne 228 Partycypacja obywatelska 228 Partycypacja imigrantów 230 Partycypacja publiczna obywateli a partycypacja publiczna imigrantów 234 Cele stowarzyszeń i organizacji imigranckich oraz etapy ich kształtowania 236 Determinanty kolektywnej aktywności imigrantów 238 Aktywność i zaangażowanie imigrantów w polskie stowarzyszenia i inicjatywy… oraz w życie publiczne i polityczne kraju przyjmującego 239 Ramy formalno-instytucjonalne i sposób samoorganizowania się Polonii na Islandii 240 Partycypacja publiczna i polityczna w kraju przyjmującym 246 Polacy poza Reykjavikiem – w Akureyri, na Fiordach Wschodnich, na Fiordach Zachodnich, w Keflaviku 247 Stowarzyszenia i inicjatywy polskie na Islandii 251 Podziały w społeczności polskiej na Islandii 258 Problemy i potrzeby zbiorowości polskiej 260 Zagrożenia i możliwości dla działania stowarzyszeń polonijnych na Islandii 262 Podsumowanie 264 Podsumowanie 268 Bibliografia 274 Aneks 292 Metryczki do badania pierwszego 292 Metryczki do badania drugiego 294 Indeks nazwisk 296