Peryferie postrzegane są tradycyjnie jako uzależnione od centrów i skazane na niesamodzielność. W książce przedstawiono odmienne podejście, które wskazuje, że zależności centro-peryferyjne są zawsze dwustronne, a życie społeczne na peryferiach nie może być postrzegane wyłącznie jako pasywna reakcja na bodźce płynące z centrów. Ujęcie to – interakcyjne czy też kontekstowe – odwołuje się do nowych koncepcji, jakie pojawiają się w naukach społecznych, głównie w socjologii, geografii społecznej oraz analizie dyskursu.
Ilustracją opisywanego paradygmatu jest analiza relacji symbolicznych pomiędzy Warszawą a trzema polskimi metropoliami: krakowską, poznańską i górnośląską.
Tomasz Zarycki, dr hab., pracuje w Instytucie Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się socjologią polityki i kultury, geografią polityczną oraz analizą dyskursu. Jest autorem kilku książek, m.in.: Nowa przestrzeń społeczno-polityczna Polski (1997), Region jako kontekst zachowań politycznych (2002) oraz Kapitał kulturowy. Inteligencja w Polsce i w Rosji (2008), a także licznych artykułów publikowanych w znanych czasopismach: „Communist and Post-Communist Studies”, „East European Politics and Societies”, „Europe-Asia Studies”, „GeoForum”, „Journal of Communist Studies and Transition Politics”, „Russian Education & Society” oraz „Theory and Society”. Prowadził badania w wielu instytucjach zagranicznych w Holandii, Rosji, Szwecji, USA i Wielkiej Brytanii.
Wstęp ................9 Część I Teoretyczne aspekty relacji centrum–peryferie Rozdział 1 Modele zależności centrum–peryferie ...........................19 Status teorii dominacji przestrzennej . . . . . . . . 19 Modele układów centro-peryferyjnych na poziomie państwa . . .. 28 Modele układów centro-peryferyjnych na poziomie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Rozdział 2 Trzy wymiary dominacji . . . . . . . . . . . . . .36 Dominacja polityczna . . . . . . . . . . . . . . 38 Dominacja ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Dominacja kulturowa . . . . . . . . . . . . . . . 42 Rozdział 3 Teoria pola i podejścia kontekstowe do relacji centrum–peryferie . . . . . . . . . . ... 46 Teoria pola i kapitałów Pierre’a Bourdieu . . . . . . . . . . 46 Teoria pola społecznego . . . . . . . . . . . .. . 53 Analiza relacji centrum–peryferie jako forma podejścia kontekstowego . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Podejście kontekstowe w analizie zachowań językowych . . . 69 Rozdział 4 Dominacja symboliczna centrów nad peryferiami: ujęcie interdyscyplinarne . . . . . . . . . . . . 89 Dominacja jako interakcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Dominacja symboliczna w ujęciu Pierre’a Bourdieu . . . . . 95 Pojęcie kompetencji jako narzędzie dominacji symbolicznej . . .99 Centra jako uprzywilejowane węzły systemów informacyjnych . ..108 Siła performatywna dyskursów centralnych . . . . . . . . . . . 111 Asynchroniczność form dominacji w centrach i na peryferiach . .119 Adekwatność strategii i wiedzy centralnej na peryferiach . . 123 Zależności centro-peryferyjne a teoria uprzejmości . . . . . ..127 Peryferyjne mechanizmy kompensacyjne . . . . . . . . . 139 Rozdział 5 Podwójny świat społeczny peryferii . . . . . . . . . 146 Rozerwanie elit peryferyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . .148 Stosunek do centrum jako główny wymiar podziałów społeczno- -politycznych na peryferiach . . . . . . . . . . . . . . . . ..150 Elity peryferyjne a stosunek do centrum . . . . . . . . 154 Teoria zmiany kodów na peryferiach . . . . . . . . . 161 Kody komunikacyjne centrów i peryferii . . . . . . . . 166 Rozdział 6 Wzajemna percepcja centrów i peryferii . . . . . . . . 171 Centra postrzegane oczami peryferii . . . . . . . . . 171 Peryferie postrzegane oczami centrów . . . . . . . . . 175 Rozdział 7 Status a dyskurs elit peryferyjnych . . . . . . . . . 182 Część II Symboliczne aspekty relacji centrum–peryferie w Polsce Rozdział 8 Polska i jej regiony a debata postkolonialna . . . . . ..191 Teoria postkolonialna . . . . . . . . . . . . . 191 Polska a debata postkolonialna . . . . . . . . . . 192 I Rzeczpospolita jako imperium i jej spuścizna . . . . . 194 „Imperializm” II Rzeczypospolitej, PRL-u oraz III Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . ... 196 Ziemie polskie w okresie zaborów jako kolonie . . . . . . . . 203 PRL jako kolonia sowiecka . . . . . . . . . . . . 204 III Rzeczpospolita jako kolonia Zachodu . . . . . . . .207 Centrum i trzy regiony peryferyjne: studia przypadków ............................................212 Warszawa jako słabe centrum . . . . . . . . . . . 214 Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 248 Konurbacja górnośląska . . . . . . . . . . . . . 269 Rozdział 10 Studenci aglomeracji o Warszawie .............................307 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . .321 Załącznik. Opis badania ilościowego ..........................327 Bibliografia .................................................339