Autor (…) jest wysokiej klasy specjalistą, wolnym od wszelkiej postaci etnocentryzmu i ksenofobii, kompetentnie poruszającym się zarówno w klasycznej problematyce socjologii, antropologii kulturowej oraz etnologii, jak i historii, co daje mu szanse na odważne podejmowanie zagadnień nowych, usytuowanych w wielowymiarowej rzeczywistości społecznej, nie dających się wyjaśnić wyłącznie w ramach jednej dyscypliny naukowej i właściwych jej tradycji oraz paradygmatów. Dlatego też jego badania nad Romami, ich dziejami, teraźniejszością i przewidywalną przyszłością traktuję jako przyczynek do procesu formowania się nowej subdyscypliny nauk społecznych, nazywanej coraz częściej po prostu romologią. Słowami-kluczami w przypadku poszukiwań dr. Sławomira Kapralskiego stają się zarówno teorie socjologiczne, etnologiczne i kulturoznawcze, jak i pojęcia: naród, społeczności romskie, pamięć zbiorowa, tożsamość (we wszystkich jej wymiarach), ksenofobia, stosunki interetniczne, zbrodnia ludobójstwa”.
Fragment recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Hieronima Kubiaka
Dr Sławomir Kapralski, socjolog i antropolog kultury, wykładowca Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. W przeszłości związany z Uniwersytetem Jagiellońskim i Central European University. Opublikował Wartości a poznanie socjologiczne (1995) i (jako współautor) Romowie w KL Auschwitz (2011). Redaktor naukowy książek The Jews in Poland (1999) i Pamięć, przestrzeń, tożsamość (2010). Współredaktor czterech innych książek oraz autor kilkudziesięciu artykułów naukowych dotyczących teorii kultury, pamięci i tożsamości, Holokaustu i stosunków polsko-żydowskich oraz romskich społeczności Europy Wschodniej. Członek Gypsy Lore Society, European Academic Network on Romani Studies, Association for the Study of Ethnicity and Nationalism i European Association for Holocaust Studies. Członek redakcji pisma Studia Romologica.
Wstęp 7 Rozdział 1 Tożsamość, pamięć, trauma…. Kontekst teoretyczny badań nad pamięcią zbiorową i tożsamością Romów 21 1.1. Tożsamość 22 1.1.1. Substancjalizm 24 1.1.2. Relacjonizm 33 1.1.3. Procesualizm 39 1.2. Pamięć zbiorowa/społeczna 49 1.3. Trauma i doświadczenie zagłady 60 Rozdział 2 Zagadka romskiej tożsamości 77 2.1. Romowie czy Cyganie? Zróżnicowania romskich tożsamości a perspektywy panromskiego etnonimu 78 2.2. Perspektywa substancjalna: tożsamość jako reprodukcja wzoru kulturowego 84 2.3. Perspektywa relacyjna: tożsamość jako stosunek społeczny 98 2.4. Perspektywa procesualna:… tożsamość jako synteza przeszłości, teraźniejszości i przyszłości grupy 114 2.5. Perspektywa postmodernistyczna: dekompozycja tożsamości 119 Rozdział 3 Zagłada Romów w czasie II wojny światowej 136 3.1. Geneza zagłady 140 3.2. Obozy koncentracyjne w Niemczech, Austrii i Protektoracie Czech i Moraw 148 3.3. Deportacje i zagłada Romów w obozach śmierci 152 3.4. Sytuacja Romów na terenach okupowanych 162 3.5. Romowie w państwach sprzymierzonych z III Rzeszą 171 3.6. Zagłada Romów i problem ludobójstwa 179 Rozdział 4 Historia i pamięć 194 4.1. Między historią, mitem a zapomnieniem 194 4.2. „Lud bez historii” czy lud z historii wykluczony? 208 4.3. Od historii do pamięci społecznej 213 4.3.1. Marginalizacja romskiej pamięci 214 4.3.2. Pamięć w tradycyjnych kulturach romskich 220 4.3.3. Pamięć i trauma 225 4.3.4. Michael Stewart: koncepcja „pamięci wbudowanej w stosunki społeczne” 232 4.3.5. Lech Mróz i koncepcja „niepamięci, która nie jest zapominaniem” 241 4.4. Pamięć traumatyczna i budowa tożsamości 245 Rozdział 5 Historia a tożsamość Romów jako projekt polityczny 250 5.1. Sytuacja Romów po II wojnie światowej 251 5.2. Pamięć zagłady i romski ruch polityczny 262 5.3. Romska idea narodowa 276 5.4. Wynalezione tradycje romskiego nacjonalizmu 293 5.5. Doświadczenie zagłady jako retoryczny dyskurs romskiej tradycji 303 Rozdział 6 Pamięć zagłady w działaniu: rytuały upamiętniające i „pośrednicy pamięci” 318 6.1. Rola symboli i rytuałów w budowaniu pamięci i tożsamości 318 6.2. „Tabor Pamięci Romów”…: konstruowanie tożsamości poprzez zrytualizowane praktyki upamiętniające 331 6.3. Auschwitz-Birkenau jako miejsce romskiej pamięci 341 6.4. Pamięć zagłady w oczach działaczy romskich średniego szczebla 364 6.5. Romskie narracje tożsamościowe 379 6.6. Doświadczenie zagłady a tożsamość Romów 398 Zakończenie 404 Post scriptum 415 Bibliografia 417 Indeks osobowy 442 Indeks rzeczowy 452 Abstract 466