Ławnicy jako forma udziału czynnika społecznego w polskim procesie karnym

Ławnicy jako forma udziału czynnika społecznego w polskim procesie karnym

Autor dokonuje analizy udziału czynnika społecznego w formie ławników w kompozycji składu sądu w polskim procesie karnym. Udział czynnika społecznego w składach orzekających w sprawach karnych został ukazany w szerszej aniżeli tylko karnoprocesowej perspektywie normatywnej. Wywody stricte karnoprocesowe zostały uzupełnione rozważaniami natury historycznoprawnej, ustrojowej oraz aksjologicznej. Analizie poddano ewolucję regulacji karnoprocesowej poświęconej udziałowi czynnika społecznego w orzekaniu, począwszy od regulacji obowiązującej w okresie II Rzeczypospolitej, przez ustawodawstwo doby PRL, na zmianach mających miejsce już pod rządami kpk z 1997 r. kończąc. Odrębne rozważania poświęcono kwestiom ustrojowym, dotyczącym statusu oraz sposobu powoływania ławników, jak również ich pozycji prawnej. Analizie poddano także udział ławników w poszczególnych składach orzekających w procesie karnym.

Główna teza rozprawy sprowadza się do konstatacji, że pożądany sposób kompozycji składu sądu w procesie karnym winien możliwie szeroko uwzględniać zasadę kolegialności oraz zasadę udziału czynnika społecznego w orzekaniu.

W kontekście powyższego kolegialność działania sądu w procesie karnym należy uznać za formę bardziej demokratyczną od działania jednoosobowego. Ponadto kolegialność w większym stopniu gwarantuje wszechstronną ocenę sprawy, jak również istotnie podnosi autorytet i przekonywalność wydawanych decyzji, zwiększa ona niezawisłość organu sądowego, urealnia instytucję zdania odrębnego czy też narady sędziowskiej, jak również sprzyja zniwelowaniu wpływu na treść decyzji cech indywidualnych sędziego, stanowiących przejaw jego wrażliwości, uczuciowości, uprzedzeń, poglądów społecznych, politycznych czy religijnych.

Udział czynnika społecznego w orzekaniu w sprawach karnych wiąże się z kolei ze wzbogaceniem organu orzekającego o cenne doświadczenie życiowe sędziów niezawodowych, poszerzeniem perspektywy oceny faktyczno-prawnej sprawy, zwiększeniem akceptowalności społecznej wydawanych rozstrzygnięć, wzmocnieniem kontroli społecznej nad aparatem sędziów zawodowych.