W dobie masowych procesów imigracyjnych państwa docelowe muszą zmierzyć się z włączeniem imigrantów w struktury społeczeństwa, gospodarki, a zwłaszcza rynku pracy. Proces inkluzji politycznej cudzoziemców stanowi wielkie wyzwanie dla całych społeczeństw oraz ich elit politycznych. Dylematy związane z warunkami nadawania obywatelstwa dotykają fundamentalnych dla państwa narodowego pytań o podstawy i reguły członkostwa we wspólnocie politycznej.
W książce oprócz wprowadzenia teoretycznego do tematu inkluzji politycznej imigrantów czytelnik znajdzie analizę doświadczeń Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii w tej dziedzinie. Państwa te stosują odmienne modele włączania imigrantów w system prawno-polityczny, różnią się przyjętą koncepcją wspólnoty politycznej, kultury narodowej i obywatelstwa. Książka nie tylko w interesujący sposób opowiada o tym, jak kraje europejskie stały się państwami imigracyjnymi, lecz stanowi także przyczynek do dyskusji o wyzwaniach, z jakimi Polska i Polacy będą się prawdopodobnie musieli zmagać w bliższej lub dalszej przyszłości.
Magdalena Lesińska, dr, zastępca dyrektora Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego oraz sekretarz Komitetu Badań nad Migracjami Polskiej Akademii Nauk. Absolwentka Uniwersytetu Wrocławskiego (Instytut Nauk Politycznych) oraz Central European University w Budapeszcie (Nationalism Studies). Interesują ją takie zagadnienia jak: polityka państwa wobec procesów migracyjnych, transnarodowe procesy polityczne, w szczególności mobilizacja polityczna imigrantów oraz mniejszości narodowych i etnicznych, a także aktywność polityczna Polonii i Polaków przebywających za granicą.
SPIS TREŚCI WSTĘP 7 Podziękowania 12 ROZDZIAŁ 1. INKLUZJA POLITYCZNA IMIGRANTÓW – ROZWAŻANIA DEFINICYJNE 13 1.1. Inkluzja polityczna jako proces 13 1.2. Wspólnota polityczna jako locus inkluzji politycznej 20 1.3. Imigranci jako podmiot inkluzji politycznej: od grupy wykluczonej do podmiotu polityki 26 1.4. Teoretyczne modele inkluzji politycznej i ich normatywne uzasadnienie 31 Argument demokracji 32 Argument osiedlenia 33 Argument redukcji podziałów i konfliktów społecznych 34 Argument wolnościowy 35 1.5. Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne – w stronę dynamicznego ujęcia procesu inkluzji politycznej imigrantów 38 ROZDZIAŁ 2. POLITYKA PAŃSTWA NA RZECZ INKLUZJI POLITYCZNEJ IMIGRANTÓW 45 2.1. Charakterystyka migracji powojennych w Europie w perspektywie państw przyjmujących 45 2.2. Od państwa narodowego do państwa imigracji 51 2.3. Cele i uwarunkowania polityki imigracyjnej 57 2.4. Instytucja obywatelstwa i jej rola w polityce państw przyjmujących 61 2.5. Dylematy wokół instytucji wielokrotnego obywatelstwa 70 ROZDZIAŁ 3. PRAWA POLITYCZNE, PARTYCYPACJA POLITYCZNA I WYBORCZA IMIGRANTÓW 77 3.1. Prawa polityczne, partycypacja polityczna i ich rola w procesie inkluzji imigrantów 77 3.2. Partycypacja wyborcza imigrantów w krajach przyjmujących 85 3.3. Rola stowarzyszeń imigrantów i instytucji konsultacyjnych w procesie inkluzji politycznej 95 3.4. Transnarodowa i ponadnarodowa partycypacja polityczna imigrantów 102 ROZDZIAŁ 4. INKLUZJA POLITYCZNA IMIGRANTÓW W PRAKTYCE. PRZYPADEK NIEMIEC, WIELKIEJ BRYTANII, FRANCJI I UE 108 4.1. Niemcy – od systemu Gastarbeiter do kraju imigracji 108 4.1.1. Charakterystyka grup napływowych i procesów migracyjnych w Niemczech po 1945 roku 108 4.1.2. Niemiecka polityka imigracyjna i integracyjna – w stronę ograniczonej inkluzji 115 4.1.3. Niemiecka koncepcja obywatelstwa i polityka naturalizacji – od ethnosu do demosu 121 4.1.4. Niemcy jako wspólnota etniczno-kulturowa i państwo dobrobytu 125 4.2. Francja – model republikański jako ideał i praktyka 129 4.2.1. Imigracyjne tradycje Francji i ich polityczne konsekwencje 129 4.2.2. Republikańska koncepcja wspólnoty i jej konsekwencje dla modelu inkluzji imigrantów we Francji 133 4.2.3. Polityzacja imigracji i zmiany we francuskim prawie wewnętrznym 138 4.2.4. Społeczny i kulturowy wymiar procesu inkluzji imigrantów we Francji 143 4.2.5. Rozwój i rola stowarzyszeń imigranckich we Francji 147 4.3. Wielka Brytania – od kolonialnego imperium do wspólnoty wielokulturowej 150 4.3.1. Polityczne konsekwencje procesów imigracyjnych do Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej 150 4.3.2. Brytyjska polityka imigracyjna – w kierunku liberalizacji 155 4.3.3. Ewolucja koncepcji wspólnoty narodowej, obywatelstwa i polityki naturalizacji w Wielkiej Brytanii 158 4.3.4. Brytyjska polityka integracyjna – w stronę wielokulturowości 164 4.4. Unia Europejska – przypadek inkluzji i ekskluzji imigrantów na poziomie ponadnarodowym 168 4.4.1. Unia Europejska jako wielonarodowa i ponadpaństwowa wspólnota polityczna 168 4.4.2. Początki wspólnej polityki imigracyjnej UE w kierunku inkluzji 171 4.4.3. Inkluzja polityczna obywateli państw trzecich w UE 173 4.4.4. Obywatelstwo UE – instytucja inkluzji czy ekskluzji? 178 PODSUMOWANIE 189 BIBLIOGRAFIA 196 INDEKS NAZWISK 213