Książka Wojciecha Misztala poświęcona jest krytycznemu omówieniu i analizie poglądów jednej z najważniejszych postaci polskiej humanistyki i nauk społecznych XX w., jaką bez wątpienia była Maria Ossowska. Twórczość pisarska tej intelektualistki, twórczyni podstaw naukowego badania zjawisk moralnych, jej oddziaływanie na polską socjologię i nauki humanistyczne – a wciąż żyją jej uczniowie i kontynuatorzy, choć sama Ossowska zmarła w 1974 r. – od dawna zasługują na wnikliwe studium i całościową analizę. Dobrze zatem się stało, że wreszcie otrzymujemy taką kompletną i kompetentną biografię intelektualną, potrzebną środowisku akademickiemu, ale też – dzięki przystępnej formie – mającą szansę dotrzeć do szerszego kręgu odbiorców.
Maria Ossowska rozpoczęła swoją podróż intelektualną jako badaczka związana z neopozytywistyczną szkołą lwowsko-warszawską (…), fascynując się w tym wczesnym okresie analizami logiczno-semantycznymi, a zakończyła prekursorskim projektem nowoczesnego programu socjologii moralności. (…) Istotą tej koncepcji jest badanie moralności jako zjawiska społecznego, opisywanie i analizowanie norm i wartości moralnych jako czynnika, który jest przez życie społeczne kształtowany, ale też – z drugiej strony – jako czynnika, który wpływa na życie społeczne, gospodarcze, relacje międzyludzkie itd.
dr hab. Wojciech Pawlik, prof. UW
Wojciech Misztal, ur. 1962, dr hab., socjolog, pracuje w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Kierownik Zakładu Socjologii Gospodarki i Organizacji. Jego zainteresowania naukowe zainspirowane twórczością Marii Ossowskiej (Wzór demokraty) oscylują wokół problematyki społeczeństwa obywatelskiego i dialogu obywatelskiego.
Wstęp 7 Rozdział 1 Kryteria nauki o moralności 15 Od etyki do moralności 15 Prekursorzy opisowych badań nad moralnością 17 Program nauki o moralności 25 Rozdział 2 Problem definicji moralności 44 Założenia i kryteria 44 Pojęcie moralności 82 Godność 83 Podsumowanie 86 Rozdział 3 Koncepcja ethosu jako narzędzia poznawczego 88 Ethos arystokratyczny 88 Starożytność 88 Ethos rycerstwa 94 Ethos dworzan 98 Ethos gentlemana 101 Ethos mieszczański 106 Klasycy moralności mieszczańskiej 109 Moralność mieszczańska w świetle wybranych teorii 115 Reprezentatywne cechy ethosu mieszczańskiego 118 Recepcja franklinizmu 127 Wzory szlacheckie a wzory mieszczańskie 135 Ethos chłopski 138 Ethos robotniczy 139 Rozdział 4 Sposoby ujmowania zjawisk moralnych 142 Moralność jako zmienna zależna 147 Moralność jako zmienna niezależna 174 Normy moralne w życiu społecznym 178 Rozdział 5 Problemy metodologiczne 186 Metody i narzędzia badawcze 186 Krytyka funkcjonalizmu 196 Relatywizm kulturowy 199 Rozdział 6 Recepcja i kontynuacja dzieła Marii Ossowskiej 201 Recepcja 201 Kontynuacja 220 Wzory kulturowe ponowoczesności 222 Ethos mieszczański – uniwersalny czy globalny? 230 Podsumowanie 235 Bibliografia 242 Prace Marii Ossowskiej 242 Opracowania 242 Indeks nazwisk 252