Roberta Michelsa nie należy łączyć jedynie z politologią, albowiem ze wszystkich trzech ojców założycieli elityzmu (tzw. święta trójca elityzmu: Mosca, Pareto, Michels), to właśnie on przedstawił podejście najbardziej socjologiczne. Wiele miejsca w naukowej działalności Michelsa zajmuje wypracowanie jednolitej ramy teoretycznej dla badań empirycznych nad elitami; jako badacz twórczo nawiązał do dorobku Moski, Pareto oraz Webera. Jego wkład w rozwój elityzmu polegał na dostarczeniu empirycznych przesłanek słuszności tego stanowiska, a żelazne prawo oligarchii partii politycznych przynależy do współczesnego kanonu nauk społecznych. W Polsce jak dotychczas nie ukazały się ani monografia poświęcona Robertowi Michelsowi, ani tłumaczenie jego największego dzieła Zur Soziologie des Parteiwesens in der modernen Demokratie. Untersuchungen über die oligarchischen Tendenzen des Gruppenlebens (1911), stąd prezentowana książka wypełnia istniejącą w tej problematyce lukę.
Myśl Michelsa jest przedmiotem badań zarówno historyków myśli socjologicznej, jak i socjologów polityki, politologów zajmujących się partiami politycznymi oraz specjalistów od organizacji i zarządzania. Autor wykazuje kompetencje badawcze we wszystkich tych dziedzinach. (…) Książka ta może być pomocna szczególnie dla studentów socjologii (powinna trafić do spisu lektur w ramach historii myśli socjologicznej), politologii (partie polityczne, elity) oraz na kierunku organizacja i zarządzania (tendencje oligarchiczne organizacji).
fragment recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Romana Bäckera
Radomir Miński (Poznań 1974) – doktor nauk społecznych (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2005); obecnie zatrudniony na Uniwersytecie Humanistycznym SWPS w Warszawie. Autor książki Stosunki pracy w sektorze MSP na przykładzie Kępińsko-Ostrzeszowskiego Zagłębia Meblowego (2007) oraz wielu artykułów naukowych poświęconych zróżnicowaniu społecznemu w teorii i empirii, elityzmowi, oraz stosunkom własności. Zajmuje się też badaniami ewaluacyjnymi instytucji działających w obszarze wykluczenia społecznego – autor raportów i diagnoz lokalnych. Zainteresowania badawcze: metodologia badań społecznych, praktyczne zastosowania socjologii, socjologia polityki, teoria elit, socjologia gospodarki, socjoekonomiczna teoria własności, zróżnicowanie społeczne, wykluczenie społeczne, powiązania edukacji z rynkiem pracy. Promotor licznych prac magisterskich i dyplomowych.
Wstęp 13 Rozdział I Twórca „żelaznego prawa oligarchii” – życie i dzieło 18 1. Biografia Roberta Michelsa 19 2. Periodyzacja twórczości Roberta Michelsa 31 3. Biograficzne implikacje w twórczości Roberta Michelsa 32 3.1. Identyfikacja z proletariatem. Michels jako socjaldemokrata i liberalny krytyk wilhelmińskich Niemiec 34 3.2. Aktywność polityczna Michelsa. Od rewolucyjnego idealizmu do syndykalizmu i krytyki socjaldemokracji 37 3.3. Okres turyński. Od rozczarowania ruchem robotniczym do teorii elit 39 3.4. Okres nacjonalistyczny. Michels jako rzecznik włoskiego ekspansjonizmu 41 3.5. Okres filofaszystowski 43 4. Podsumowanie. Próba określenia światopoglądu Roberta Michelsa 44 Rozdział II Obszary zainteresowań badawczych Roberta Michelsa 46 1. Przesłanki polihistoryzmu Roberta Michelsa 48 1.1. Przegląd zainteresowań Roberta Michelsa 50 1.1.1. Problematyka feministyczna 51 1.1.2. Patriotyzm lokalny a obywatelstwo 56 1.1.3. Socjologia polityki 59 1.1.4. Historia współczesnych Włoch 63 1.1.5. Biografie wielkich ludzi 67 1.2. Podsumowanie. Michels jako prekursor badań jakościowych 67 Rozdział III Oligarchiczne tendencje demokracji 71 1. Kontekst historyczny powstania Soziologie des Parteiwesens 71 2. Publikacje poprzedzające wydanie Soziologie des Parteiwesens 75 3. Soziologie des Parteiwesens 78 3.1. Problematyka rozprawy Michelsa 81 3.2. „Żelazne prawo oligarchii” jako teza o anomii w partiach politycznych 86 3.2.1. Etiologia oligarchii w partiach w demokracji parlamentarnej 87 3.2.2. Socjaldemokracja niemiecka – między partią integracji społecznej a partią wyborczą (catch-all party) 92 3.2.3. Biurokracja i organizacja 94 3.2.4. Kontrola prasy przez zawodowych przywódców 98 3.2.5. Stabilność przywództwa partyjnego 100 3.2.6. Kooptacja opozycji jako strategia utrzymania władzy 103 3.2.7. Zjawisko oderwania przywódców od mas a zburżuazyjnienie przywódców ruchu robotniczego 105 3.2.8. Zróżnicowanie społeczne przywództwa ruchu robotniczego. Elementy burżuazyjne we władzach socjaldemokracji 109 3.2.9. Przywódcy partyjni i związkowi a rola inteligencji w ruchu robotniczym 113 3.2.10. Zjawisko dezaktywacji członków partii 119 3.3. „Żelazne prawo oligarchii” a teza o zburżuazyjnieniu społeczeństwa 122 3.3.1. Socjologiczna analiza władzy w państwie – rola walki klas w demokracji parlamentarnej 123 3.3.2. Dyferencjacja klasy robotniczej. Przemiany stylu życia przywódców ruchu robotniczego 127 3.4. Pedagogika społeczna jako antidotum na kryzys przywództwa politycznego 128 3.5. Zjawisko przemieszczenia celów organizacji 131 3.6. „Żelazne prawo oligarchii” jako manifest empirycznej socjologii partii politycznych 135 3.7. Badania ruchliwości społecznej a stratyfikacyjna teoria elit Michelsa 137 3.7.1. Mussolinizm. Charyzmatyczna dyktatura i faszystowska teoria konsensusu. Masy jako podmiot polityki 137 3.7.2. Przemiany w klasach rządzących 144 3.8. Fenomenologia władzy. Autorytet i konserwatyzm jako arcana imperii rządzącej mniejszości 149 3.8.1. Autorytet jako zdolność do przejęcia władzy 153 3.8.2. Dekonstrukcja pojęcia rewolucji i konserwatyzm jako zdolność utrzymania władzy 157 3.9. Podsumowanie. „Żelazne prawo oligarchii” jako prawo rozwojowe partii politycznych 159 Rozdział IV Robert Michels jako socjolog 163 1. Wpływy szkół socjologicznych na myśl Michelsa 163 1.1. Sprzeczność jako kategoria poznania naukowego. Dialektyka organizacji Michelsa 164 1.2. Weber a Michels: relacja mistrz–uczeń czy asymetryczne partnerstwo 169 1.3. Wpływ Moski i Pareta – socjologia jako nauka nomotetyczna 175 1.4. Wpływ psychologii tłumu – masy a opinia publiczna 179 2. Podsumowanie. Socjologia jako nauka w ujęciu Roberta Michelsa 181 Rozdział V Recepcja myśli Roberta Michelsa 188 1. Recepcja Soziologie des Parteiwesens przed II wojną światową 190 1.1. Wczesna recepcja Soziologie des Parteiwesens 191 1.2. Socjaldemokratyczna krytyka „żelaznego prawa oligarchii” 194 1.3. Repliki autorów marksistowskich 197 2. Recepcja Michelsa po II wojnie światowej 202 2.1. Wpływ Michelsa na rozwój socjologii organizacji 203 2.2. Wpływ Michelsa na rozwój socjologii polityki 212 2.3. Teza oligarchiczna jako wyzwanie dla ustroju demokratycznego 219 2.4. Neopozytywizm metodologiczny a status „żelaznego prawa oligarchii” 224 2.5. Pierwsze podsumowania recepcji Political Parties 229 3. Biograficzna iluzja hermeneutyki a odczytanie krytyki demokracji parlamentarnej Michelsa 238 3.1. Michels jako makiaweliczny obrońca demokracji 239 3.2. Michels jako rozgoryczony demokrata i wyalienowany socjolog 244 3.3. Michels jako „akademicki ambasador faszyzmu” 248 4. Renesans twórczości Michelsa 258 4.1. Michels jako prekursor badań degeneracji ruchów społecznych 262 4.2. Kontrowersje dyskursywne w teorii Roberta Michelsa 264 5. Recepcja Michelsa w Polsce 268 5.1. Pozytywna krytyka Zur Soziologie des Parteiwesens z pozycji materializmu historycznego 272 5.2. Michels jako „ojciec założyciel” teorii elit 281 6. Obiektywne przesłanki mylenia krytyki demokracji z jej odrzuceniem w twórczości Michelsa 284 6.1. Niekonsekwencje translacyjne 285 6.2. Rygoryzm pojęciowy Michelsa 288 6.3. Pojęcie demokracji w myśli Roberta Michelsa 289 7. Podsumowanie. Recepcja myśli Michelsa 293 Rozdział VI Aktualność myśli Roberta Michelsa 297 1. Robert Michels jako prekursor koncepcji demokracji współzawodniczącej 297 2. Teza oligarchiczna jako paradygmat badań korporacji biznesowych 299 3. Michels jako pionier badań ruchów społecznych 300 Zakończenie 303 Bibliografia 308 Spis schematów 319 Indeks nazwisk 320 The Relevance of Robert Michels’s Thought (Summary) 327