Aksjologiczne podstawy polskiego prawa karnego w perspektywie jego ewolucji

Aksjologiczne podstawy polskiego prawa karnego w perspektywie jego ewolucji

Doktryna prawa karnego stosunkowo niewiele miejsca poświęca aksjologii. Brakuje w szczególności szerszego spojrzenia na to, jaki system wartości przyjęty został w polskim prawie karnym, jak ewoluował oraz jak wygląda obecnie. Są to natomiast aspekty niezwykle istotne, zwłaszcza w kontekście wymogu spójności norm prawa karnego z wartościami uniwersalnymi, na czele z fundamentalną wartością, jaką jest godność człowieka. Nie bez racji J. Makarewicz twierdził, że „humanitaryzm każe nam widzieć w społecznym, niepoprawnym szkodniku zawsze jeszcze człowieka, który wymaga poszanowania godności ludzkiej”. Prawo karne musi jednak w takim samym stopniu uwzględniać godność sprawcy jak i ofiary. W centrum uwagi zawsze znajdować się musi człowiek, stanowiąc zasadniczy punkt odniesienia dla wszystkich instytucji prawa karnego. Nie może bowiem prawo karne sprowadzać się jedynie do zwykłej zemsty i wyłącznie godzić w sprawcę. Wydawałoby się, że jest to konstatacja oczywista. W odbiorze społecznym bywa jednak trudna do zaakceptowania. Społeczeństwo domaga się od stuleci wyłącznie szybkiego i surowego karania. Postępująca humanizacja życia społecznego często z kolei implikuje redukcję odpowiedzialności, a zawsze wyznacza kierunek dozwolonego zachowania się człowieka. Dyskusja na ten temat jest więc niezwykle potrzebna. W przeciwnym razie stopniowo dochodzić będzie do przekształcania prawa karnego wartości w prawo karnego interesu. Nie jest to zaś zjawisko pożądane. Jedynie prawo karne wartości, opierające się na szacunku dla człowieka, ściśle powiązane z moralnością, jest w stanie zagwarantować sprawiedliwość. Z powyższych względów niniejsze opracowanie stara się choćby po części wypełnić zauważalną lukę w literaturze przedmiotu, a także stać się przyczynkiem do podjęcia dyskusji nad systemem wartości i kształtem norm prawnokarnych oraz nad ich wzajemnymi relacjami.