Zapamiętane w krajobrazie to książka o przemianach zachodzących w krajobrazie kulturowym czesko-niemieckiego pogranicza (…). Jej podstawę stanowią badania terenowe z lat 2012–2014, które prowadziłam w gminie Dolni Žandov. Opisałam przemiany krajobrazu kulturowego od 1918 r., czyli od powstania niepodległego państwa czechosłowackiego, do czasów współczesnych. (…)
Pohraničí (…) do 1946 r. zamieszkiwała głównie ludność niemieckojęzyczna. W trakcie procesów migracyjnych po II wojnie światowej większość czeskich Niemców stamtąd wysiedlono – tereny te zostały ponownie zasiedlone przez czeskich i słowackich osadników z tzw. vnitrozemí, czyli tych części ziem czeskich, które nie tworzyły pohraničí, oraz ze Słowacji. Nie były to jednak jedyne grupy nowych mieszkańców: pojawili się tutaj Czesi wołyńscy, Romowie, reemigranci z zagranicy.
Ze wstępu
Sztuką jest napisać książkę mądrą i ważną, a jednocześnie wciągającą Czytelników i ciekawą w odbiorze. A taką właśnie jest praca Zapamiętane w krajobrazie. Krajobraz kulturowy czesko-niemieckiego pogranicza w czasach przemian. Jest to bogata, ale nie przeładowana teoretycznie rozprawa, napisana z wrażliwością metodologiczną i przede wszystkim bazująca na empirycznych wieloaspektowych badaniach Autorki. Wydanie tej książki będzie ważnym wkładem w szeroko rozumianą humanistykę, studia nad pamięcią, pograniczem oraz trudnymi relacjami etnicznymi i narodowymi.
dr hab. Karolina Bielenin-Lenczowska
Karolina Ćwiek-Rogalska – doktor kulturoznawstwa, bohemistka i etnolożka. Pracuje jako adiunkt w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się antropologią krajobrazu, pograniczami kulturowymi oraz przesiedleniami ludności niemieckojęzycznej z Polski i Czechosłowacji po 1945 r. Redaktor naczelna czasopisma „Adeptus”. Publikowała m.in. w „Przeglądzie Zachodnim” i „Bohemia. Zeitschrift für Geschichte und Kultur der böhmischen Länder”.
Spis treści Spis skrótów 9 Oznaczenia wywiadów 10 Podziękowania 11 O czym jest ta książka? Dlaczego Žandov? 13 Część I PORZĄDKI METODOLOGICZNE Rozdział 1. O badaniach 19 Spacer po gminie Dolni Žandov 19 Moi rozmówcy 22 Sytuacja badaczki 26 Rozdział 2. O pojęciach 29 Krajobraz 30 …i pamięć 35 Kłopoty z językiem 38 Część II PORTRETY PAMIĘCIOWE Rozdział 3. Dolni Žandov – Unter Sandau (1918–1938) 45 W jakim języku mówimy, kiedy mówimy o krajobrazie? 45 Rok 1918 w Žandovie 48 „Afera pomnikowa” 51 Wyjątkowa rzadkość 54 Szkoła czeska 61 Przestrzeń kryzysu 65 Rozdział 4. Dolni Žandov → Unter Sandau → Dolni Žandov (1938–1948) 72 To, co nieniemieckie i nieczeskie 74 Sprawa Marie Burghardt 77 Nawiedzony dom przy głównej ulicy 81 Nie-miejsce pamięci 86 Fundatorska wymiana 92 Rozdział 5. Dolni Žandov (Unter Sandau) (1948–2014) 97 Na początku było družstvo, a potem były statky 97 Trauma widoczna w przestrzeni. Kolektywizacja jako narzędzie represji 102 Krajobraz połączony 106 Te granice istnieją 111 Wygląd granicy i jej symbolika 113 Spotkanie na granicy 117 Granica i nie-granica 120 Część III WARSTWY KRAJOBRAZU KULTUROWEGO Rozdział 6. Ruiny. O tym, czego nie ma 129 Czym jest ruina? 129 Splatanie się czasów – długa akcja demolicyjna 131 Co jest postrzegane jako ruina? 135 Co jest zabytkiem – ruina jako wartość 139 Fenomen zlatokopectví. Czarna legenda Słowaków 141 Rozdział 7. Sacrum. Lokalne interpretacje i globalne znaczenia 147 Kneipelbach 148 Cmentarze 155 Czesi to taki naród ateistów. Sytuacja parafii 163 Nuda miejscowych zabytków. Kościół 165 Rozdział 8. Uzdrowiskowość. O miejscu, w którym leczono 174 Duma i uprzedzenie 176 Doktor i doktor 180 Faust žandowski 182 Wpisani w miejsce 188 Zakończenie 191 Spis nagranych wywiadów 196 Bibliografia 198 Summary 209 Indeks nazwisk 215