Upadek cesarstwa rzymskiego na Zachodzie
Monumentalna praca Edwarda Gibbona (1737–1794) The History of the Decline and Fall of the Roman Empire należy do kanonu klasyki historycznej. Znakomitym pisarstwem reprezentuje to, co w historiografii tradycyjnej najlepsze, a dzięki oświeceniowemu racjonalizmowi, inteligencji i odwadze intelektualnej autora wyrasta ponad ówczesne ograniczenia źródłowe i metodologiczne. Całość dzieła obejmuje okres od pierwszych symptomów kryzysu imperium rzymskiego pod koniec II wieku aż do zdobycia „Nowego Rzymu”, Konstantynopola, przez Turków w roku 1453. Kilkakrotnie wydawany przez PIW przekład początkowych tomów, któremu nadano tytuł Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego, kończy się śmiercią cesarza Juliana Apostaty i wraz z nią klęską restytucji pogaństwa w Rzymie. Niniejsza kontynuacja tego przekładu (lekturowo może być ona traktowana jako samodzielna książka) doprowadza czytelnika do symbolicznego roku 476, kiedy germańscy najemnicy zdjęli z tronu ostatniego cesarza zachodniorzymskiego, Romulusa Augustulusa. Dalsze dzieje wschodniej części imperium składają się już, według naszej terminologii, na historię Bizancjum.
Spis ilustracji
ROZDZIAŁ PIERWSZY
Rządy i śmierć Jowiana. – Wybór Walentyniana, który czyni współcesarzem swego brata Walensa i dokonuje ostatecznego podziału na wschodnie i zachodnie cesarstwo. – Bunt Prokopiusza. – Administracja świecka i kościelna. – Germania. – Brytania. – Afryka. – Wschód. – Dunaj. – Śmierć Walentyniana. – Jego dwaj synowie, Gracjan i Walentynian II , dziedziczą cesarstwo zachodnie.
ROZDZIAŁ DRUGI
Obyczaje pasterskich narodów. – Wędrówki Hunów z Chin do Europy. – Ucieczka Gotów. – Przeprawa przez Dunaj. – Wojna z Gotami. – Klęska i śmierć Walensa. – Gracjan mianuje Teodozjusza cesarzem Wschodu. – Jego charakter i sukcesy. – Pokój i osiedlenie się Gotów.
ROZDZIAŁ TRZECI
Śmierć Gracjana. – Upadek arianizmu. – Święty Ambroży. – Pierwsza wojna domowa: z Maksymusem. – Charakter, rządy i pokuta Teodozjusza. – Śmierć Walentyniana II . – Druga wojna domowa: z Eugeniuszem. – Śmierć Teodozjusza.
ROZDZIAŁ CZWARTY
Ostateczne unicestwienie pogaństwa. – Wprowadzenie wśród chrześcijan kultu świętych i relikwii.
ROZDZIAŁ PIĄTY
Ostateczny podział cesarstwa rzymskiego między synów Teodozjusza. – Panowanie Arkadiusza i Honoriusza. – Rządy Rufina i Stylichona. – Bunt i klęska Gildona w Afryce.
ROZDZIAŁ SZÓSTY
Bunt Gotów. – Plądrują Grecję. – Alaryk i Radagaisus dwukrotnie najeżdżają Italię. – Stylichon ich odpiera. – Germanowie zalewają Galię. – Konstantyn zagarnia Zachód. – Niełaska i śmierć Stylichona.
ROZDZIAŁ SIÓDMY
Najazd Alaryka na Italię. – Obyczaje senatu i ludu rzymskiego. – Rzym jest trzykrotnie oblegany i w końcu złupiony przez Gotów. – Śmierć Alaryka. – Goci ustępują z Italii. – Upadek Konstantyna. – Galię i Hiszpanię zajmują barbarzyńcy. – Niezależność Brytanii.
ROZDZIAŁ ÓSMY
Arkadiusz cesarzem Wschodu. – Rządy i niełaska Eutropiusza. – Bunt Gainasa. – Prześladowania świętego Jana Chryzostoma. – Teodozjusz II cesarzem Wschodu. – Jego siostra Pulcheria. – Jego żona Eudocja. – Wojna perska i podział Armenii.
ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY
Śmierć Honoriusza. – Walentynian III cesarzem Zachodu. – Rządy jego matki Placydii. – Aecjusz i Bonifacy. – Podbój Afryki przez Wandali.
ROZDZIAŁ DZIESIĄTY
Charakter, podboje i dwór Attyli, króla Hunów. – Śmierć Teodozjusza Młodszego. – Wyniesienie Marcjana na cesarstwo Wschodu.
ROZDZIAŁ JEDENASTY
Najazd Attyli na Galię. – Odpierają go Aecjusz i Wizygoci. – Attyla najeżdża na Italię i ją opuszcza. – Śmierć Attyli, Aecjusza i Walentyniana III.
ROZDZIAŁ DWUNASTY
Złupienie Rzymu przez Genzeryka, króla Wandalów. – Jego morskie grabieże. – Ostatni cesarze Zachodu: Maksymus, Awitus, Majorian, Sewerus, Antemiusz, Olibriusz, Gliceriusz, Nepos, Augustulus. – Całkowita zagłada zachodniego cesarstwa. – Panowanie Odoakra, pierwszego barbarzyńskiego króla Italii.
ROZDZIAŁ TRZYNASTY
Początki, postępy i skutki życia klasztornego. – Nawrócenie się barbarzyńców na chrześcijaństwo i arianizm. – Prześladowania wandalskie w Afryce. – Wygaśnięcie arianizmu wśród barbarzyńców
ROZDZIAŁ CZTERNASTY
Panowanie i nawrócenie się Chlodwiga. – Jego zwycięstwa nad Alemanami, Burgundami i Wizygotami. – Ustanowienie monarchii francuskiej w Galii. – Prawa barbarzyńców. – Położenie Rzymian. – Wizygoci z Hiszpanii. – Podbój Brytanii przez Sasów.
Ogólne uwagi na temat upadku zachodniego cesarstwa rzymskiego
Przypisy
Od redakcji
Indeks osób
Indeks nazw geograficznych i etnicznych