Próchnica wczesnodziecięca
W Polsce choroba próchnicowa u dzieci to niestety wciąż poważny problem społeczny i epidemiologiczny mający konsekwencje zdrowotne w kolejnych etapach życia. Czynników ryzyka próchnicy zębów mlecznych jest wiele. Mogą to być zachowania dietetyczne, czas wprowadzenia i częstość wykonywania zabiegów higienicznych w jamie ustnej dziecka. Nie bez znaczenia są też choroby i przyjmowane w czasie ciąży leki, palenie tytoniu, obecność ognisk próchnicy u przyszłych rodziców dziecka, niski poziom świadomości prozdrowotnej, a także status socjoekonomiczny rodziny.
Próchnica może być przyczyną bólu, przedwczesnej utraty uzębienia mlecznego, zaburzeń rozwojowych narządu żucia, co może prowadzić do utrudnień w rozwoju mowy i zaburzeń intelektualnych i emocjonalnych dziecka.
Niekorzystny wpływ na stan ogólny malucha może mieć także postępowanie terapeutyczne. Szczególnie negatywne działanie na dziecko ma stres związany z leczeniem stomatologicznym. Problem ten może być także czynnikiem sprzyjającym rozwojowi poważnych chorób ogólnoustrojowych. Wiadomo, że choroba próchnicowa odgrywa często rolę w etiologii infekcji górnych dróg oddechowych czy infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Ten wieloaspektowy problem zdrowotny można jednak pokonać dzięki wcześnie rozpoczętej profilaktyce.
Z tą myślą powstała ta monografia, która skierowana jest przede wszystkim do stomatologów, asystentek i higienistek stomatologicznych, a także lekarzy pediatrów i lekarzy rodzinnych, którym przypada szczególna rola w zapobieganiu próchnicy u dzieci przez prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie zdrowia jamy ustnej, udzielanie porad dietetycznych i higienicznych, zalecanie stosowania środków profilaktycznych i w odpowiednim momencie kierowanie dziecka do leczenia specjalistycznego.
Próchnica wczesnego dzieciństwa, będąca najczęściej diagnozowanym u dzieci do 3 roku życia schorzeniem przewlekłym, traktowana jest obecnie jako choroba społeczna uwarunkowana środowiskowo. W pracy przedstawiono liczne zależności obserwowane w przebiegu ciąży, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby próchnicowej. Określenie nowego obszaru poszukiwań związków przyczynowo skutkowych promujących wzrost podatności tkanek zębów na demineralizację, stanowi interesujące podejście o charakterze interdyscyplinarnym. Analiza stanu zdrowia dziecka w korelacji z zachowaniami zdrowotnymi rodziców/opiekunów jest podejmowana już od wielu lat. W prezentowanej pracy nowatorsko zidentyfikowano predyktory mogące modyfikować rozwój i dojrzewanie tkanek zębów podczas odontogenezy. W efekcie prowadzonych badań stwierdzono, iż predyktorami taki mogą być czynniki zaburzające przebieg ciąży. Tak ujęta analiza prognostyczna może stanowić cenne narzędzie indywidualnej oceny ryzyka rozwoju choroby próchnicowej u dziecka.
Prof. dr hab. Katarzyna Emerich,
Pani doktor medycyny Joanna Zemlik ma od lat ugruntowaną pozycję lekarza stomatologa i badacza w obszarze stomatologii dziecięcej, o czym świadczy m.in. następujące fakty: pełni funkcję konsultanta wojewódzkiego ds. stomatologii dziecięcej oraz jest autorem szeregu prac naukowych z obszaru zdrowia publicznego ukierunkowanych głównie na profilaktykę próchnicy, w szczególności w okresie wczesnodziecięcym. Pokłosiem jej działalności na polu edukacji prozdrowotnej w obszarze profilaktyki próchnicy jest właśnie książka „Próchnica wczesnodziecięca”, która wyróżnia się piękną szatą graficzną z licznymi, dobrze dobranymi kolorowymi zdjęciami ukazującymi możliwości działań profilaktycznych, ale też zastraszające następstwa zaniedbań higienicznych i terapeutycznych skutkujące kwitnącą próchnicą, co – jak Autorka podkreśla – ma negatywne następstwa ogólnoustrojowe. Jest wielkie zapotrzebowanie społeczne na tą książkę, gdyż Polska – niestety – jest jednym z krajów, w którym nadal odnotowuje się wysokie wskaźniki choroby próchnicowej, mimo znacznych osiągnięć naukowych w zakresie skutecznych metod ograniczania indukcji i dynamizmu tego procesu patologicznego. Spojrzenie na problem społeczny, jakim jest próchnica zębów/choroba próchnicowa, wpisuje się w rekomendowany przez WHO kierunek przewartościowania ochrony zdrowia z modelu naprawczego na prewencyjny. Rozwiązanie skali problemu zdrowotnego wymaga dyscypliny społecznej, bowiem priorytetem współczesnej medycyny stała się promocja zdrowia jako proces umożliwiający ludziom kształtowanie potrzeb i kompetencji do rozwiązywania problemów zdrowotnych oraz zwiększania potencjału zdrowia. Zdrowie jamy ustnej warunkuje dobrostan ogólny. Efektywność opieki stomatologicznej nad dziećmi i młodzieżą, określana wymiernymi wskaźnikami zdrowia jamy ustnej, zależy w dużej mierze od świadomości społeczeństwa oraz szerokiej, wszechstronnej edukacji zdrowotnej w zakresie profilaktyki próchnicy a w szczególności próchnicy wczesnodziecięcej w powiązaniu ze stylem życia matki w czasie ciąży oraz podejmowaniem stomatologicznych zabiegów profilaktycznych. Istotnymi pozostają rozwiązania legislacyjne, nakładające na rodzica obowiązek sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, warunkującej jego optymalny rozwój. Traktowanie zdrowia i jego zasobów jako całożyciowego kapitału warunkującego dobrą jakość życia ma szczególne znaczenie dla ekonomiki państwa oraz stabilności regionu. Książka jest przejrzyście zredagowana, w sposób dostosowany na nauczania w uniwersytetach medycznych, ale zapewne spotka się także z zainteresowaniem rodziców, szczególnie matek, gdyż w przystępny sposób pokazuje jak należy dbać o dziecko aby nie rozwijała się u niego próchnica. Te aspekty dają mi rzetelne podstawy do rekomendowania Wydawnictwu PZWL wydania tejże książki, która zapewne spotka się z pozytywnym odbiorem nie tylko studiujących medycynę i lekarzy stomatologów, ale także wychowawców w żłobkach, przedszkolach, szkołach i rodziców.
Prof. dr hab. n. med. Jerzy Marcinkowski,
Praca Pani dr Joanny Zemlik dotycząca próchnicy wczesnodziecięcej stanowi cenną pozycję na rynku wydawniczym, dotyczy bardzo istotnego problemu zdrowotnego. Powinny po nią sięgnąć osoby zawodowo lub prywatnie zainteresowane zdrowiem dzieci. Biorące bezpośrednio udział w wychowaniu i opiece nad dzieckiem, czy też pośrednio uczestniczące w rozwiązaniach organizacyjnych i legislacyjnych związanych z promocją zdrowia w tym również edukacjom zdrowotną ukierunkowaną na podejmowanie działań w zakresie poprawy opieki stomatologicznej wśród dzieci. Próchnica zębów jest najczęściej występującą chorobą dzieci i młodzieży w Polsce. Diagnozowana jest ona już u niemowląt a liczba rozpoznawanych przypadków rośnie wraz z wiekiem. Próchnicę zębów mlecznych stwierdza się u około 3/5 dzieci w wieku 3-4 lat. W zębach stałych wykrywa się ją, wkrótce po wyrżnięciu się zęba trzonowego. Intensywność próchnicy nasila się z wiekiem i w wieku 18 lat tylko niewielki odsetek młodzieży jest od niej wolnej. Z próchnicą wiążą się koszty rozpatrywane w wymiarze zdrowotnym, społecznym jak i ekonomicznym, ponoszone przez jednostkę jak i społeczeństwo. Odpowiednio zaplanowane i prowadzone działania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki próchnicy mogą przyczynić się do znacznego ograniczenia tego problemu zdrowotnego. Ważne jest jednak aby dostarczały one, wychowawcom i opiekunom dzieci na różnych etapach ich rozwoju, nie tylko rzetelnej wiedzy na temat czynników warunkujących rozwój próchnicy ale również, wspomagały nabywanie u dzieci i ich opiekunów właściwych postaw prozdrowotnych oraz umiejętności prawidłowego dbania o higienę jamy ustnej. Autorka wykazała się w swojej pracy dużą znajomością omawianego zagadnienia omawiając czynniki warunkujące próchnicę jak i formułując wnioski oraz rekomendacje z przeprowadzonych badań. Zagadnienia w książce zostały zamieszczone w nawiązaniu do społecznego modelu zdrowia, z uwzględnieniem czynników biologicznych, stylu życia, wsparcia społecznego oraz szeroko pojętych czynników społeczno-ekonomicznych, środowiskowych w tym związanych z organizacją opieki zdrowotnej. Ważnym aspektem, na który zwróciła uwagę Pani J. Zemlik jest konieczność uwzględnienia w profilaktyce próchnicy edukacji zdrowotnej adresowanej do przyszłych rodziców na etapie prekoncepcyjnym. W ramach omawianych zagadnień zdrowia w tym zdrowia prokreacyjnego. Ma to szczególne znaczenie w przypadku kobiet które podejmują różne zachowania ryzykowne, które w czasie trwania ciąży mogą zaburzyć prawidłowy jej przebieg oraz zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju próchnicy w okresie dzieciństwa. Innym ważnym zagadnieniem poruszanym w pracy jest wpływ okresu okołoporodowego na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej oraz uwzględnienie roli żywienia niemowląt i małych dzieci w profilaktyce osobniczej. Autora omawiając różne aspekty rozwoju próchnicy u dzieci w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym, podkreśla konieczność prowadzenia edukacji zdrowotnej wśród rodziców i osób zajmujących się opieką nad dzieckiem w tym okresie.
Dr hab. Anna Kowalewska,