W ideologicznych założeniach polskie pogranicza powinny przekształcać się w transgranicza. Jednak obrazy rzeczywistości, przedstawiane także w tym tomie, zakłócają sielankowe wizje formułowane na gruncie europeizmu. Szereg wydarzeń, poczynając od 1997 r., kiedy to Polska w ramach procesów przystosowawczych przed włączeniem do Unii Europejskiej zaczęła osłabiać relacje ze wschodnimi sąsiadami, stawia pod znakiem zapytania, to znów wspiera euromyślenie o pograniczach. Należy też pamiętać, że na procesy społeczno-gospodarcze na pograniczach istotny wpływ miało pełne włączenie Polski do strefy Schengen w 2007 r., a później uruchamianie i zawieszanie umów o małym ruchu granicznym z ograniczaniem versus poszerzaniem grupy beneficjentów.
Z Wprowadzenia
Problematyka tomu koncentruje się m.in. wokół następujących zagadnień:
• Co wniosły badania i refleksje z ostatnich lat do wiedzy o transgraniczach, efekcie pogranicza, człowieku pogranicza?
• Jak postrzegać pogranicza: kiedy jako modelowe transgranicza, a kiedy jako obszary rywalizacji o państwowo-narodowych barwach?
• Jaki jest zakres i jakie konsekwencje kontaktu kultur na pograniczach?
• Jak wzmocnić szeroko rozumiane bezpieczeństwo na pograniczach – fizyczne, społeczne i ekonomiczne?
• Jakie nowe procesy i zjawiska dały o sobie znać w ostatnim okresie na polskich pograniczach?
Spis treści Wprowadzenie 7 W stronę teorii Irena Szlachcicowa Borderscapes – alternatywna koncepcja antropologii granic 19 Irena Machaj Tożsamość w warunkach wzmożonej ruchliwości terytorialnej na zachodnim pograniczu Polski 34 Dawid Błaszczak Władza w sieciach relacji Europy Wschodniej – w stronę europeizacji państw i pograniczy 49 Zbigniew Kurcz Nielegalni imigranci na polskich pograniczach…. Przyczynek do efektu pogranicza i portretu socjologicznego zatrzymanych 65 Elżbieta Opiłowska Narracje o granicy w dokumentach strategicznych polsko-niemieckiego pogranicza 98 Pogranicze zachodnie Leszek Gołdyka Demografia powiatów pogranicza polsko-niemieckiego (2000–2017) 115 Dorota Szaban, Beata Trzop Inwestycje węglowe na pograniczu polsko-niemieckim w dyskursie medialnym 126 Andrzej Sakson Pogranicze Polski z Niemcami i Rosją – podobieństwa i różnice. Uwagi i refleksje 142 Pogranicza wschodnie i północne Wiesław Tadeusz Popławski Ogólne i specyficzne cechy strategii promocji gospodarczej i inwestycyjnej regionu na wschodnim pograniczu Polski 155 Wiesław Romanowicz Identyfikacja cywilizacyjna studentów Podlasia Południowego a zaufanie społeczne 165 Bogusław Kuźniar Ukraińsko-polski konflikt narodowościowy w powiecie przemyskim po 1989 roku – z perspektywy polskiej 179 Marcin Dębicki Zawieszenie umowy o małym ruchu granicznym pomiędzy Polską a obwodem kaliningradzkim. Próba rozpoznania zjawiska 186 Leszek Buller Poprawa bezpieczeństwa regionów przygranicznych… na przykładzie Programu Współpracy Transgranicznej Litwa – Polska – Rosja 204 Noty o autorach 229 Spis treści tomów I–IV 233 Indeks nazwisk 237