Historia miast przeżywa obecnie wyraźny rozkwit, o czym świadczą liczne, często obszerne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci.
Popularność badań nad przeszłością i współczesnością miast wynika także z refleksji świadomej znaczenia miejskości jako ważnego czynnika postępu cywilizacyjnego i nowoczesności. Powyższe konstatacje odnoszą się także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch stuleci status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby różnego typu publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.
Pierwszy tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi do 1820 r., a więc czasom, gdy była ona niewielkim miasteczkiem rolniczym. Opisana w nim została również przeszłość osad, które kiedyś stanowiły odrębne wioski, a obecnie znajdują się w granicach miasta. Dziś przypominają o nich jedynie nazwy poszczególnych części miasta, osiedli czy ulic. Autorzy, którzy wykorzystali wiele nieprzebadanych dotąd źródeł, nie tylko porządkują dotychczasowe ustalenia badaczy, ale również odkrywają przed Czytelnikiem wiele nowych faktów. Ta publikacja pozwala poznać przeszłość administracyjną i gospodarczą miasta, ukazuje życie codzienne jego mieszkańców w okresie staropolskim i przednowoczesnym. Tekst główny uzupełniają kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje. To książka o Łodzi, nim stała się ona „ziemią obiecaną”.
Pięciotomowa publikacja „Łódź poprzez wieki. Historia miasta” przygotowywana jest przez grono ponad 100 specjalistów z różnych dziedzin wiedzy, nad całością czuwa prof. Jarosław Kita z Uniwersytetu Łódzkiego.
Pierwszy tom, który przedstawia historię Łodzi od czasów najdawniejszych do 1820 roku ukazuje się w rocznicę 600-lecia nadania Łodzi praw miejskich. Kolejne tomy ukazywać się będą cyklicznie, ostatni 5. tom planowany jest na listopad 2024 r.
Przedmowa (Prezydent miasta Łodzi) 7 Przedmowa (Rektor Uniwersytetu Łódzkiego) 9 Wstęp (Tadeusz Grabarczyk) 11 Przeszłość terenów współczesnej Łodzi w badaniach archeologicznych 19 Epoka kamienia (Radosław Janiak, Paweł Zawilski) 22 Epoka brązu i wczesna epoka żelaza (Radosław Janiak, Paweł Zawilski) 26 Okres przedrzymski i rzymski (Marek Olędzki) 35 Od wczesnego średniowiecza po współczesność (Artur Ginter, Janusz Pietrzak) 50 Na marginesie wielkiej polityki. Dzieje polityczne i przynależność administracyjna obszaru współczesnej Łodzi do 1793 roku (Jan Szymczak) 69 Najstarsze dzieje Łodzi (Tadeusz Nowak, Alicja Szymczakowa) 85 Od lokacji miasta do końca XVI wieku 88 Osadnictwo do XVI wieku (Łukasz Ćwikła, Tadeusz Nowak) 139 Metryka historyczna osad 139 Dzieje osad podłódzkich 141 Obowiązki i przywileje mieszkańców 169 W latach klęsk i nieszczęść. Łódź i jej mieszkańcy w XVII i XVIII wieku (Michał Kobierecki) 173 Władze, miasto i mieszkańcy 173 Gospodarka 186 Kościół, duchowni, parafianie 197 Życie codzienne 209 Sieć osadnicza na obszarze współczesnej Łodzi od XVI do schyłku XVIII wieku (Hanka Żerek-Kleszcz) 219 Sieć osadnicza 219 Drogi 246 Zabudowa 249 Majątki 262 Mieszkańcy 287 Dziedzictwo 304 Pod berłem Hohenzollernów (1793–1806) (Zdzisław Włodarczyk) 311 Przejście pod panowanie pruskie 311 Zmiany administracyjne 316 Łódź – mieszkańcy i ich zajęcia 322 Ustrój i finanse miejskie 338 Szkoła elementarna 344 Za rogatkami. Obszar Łodzi współczesnej w czasach pruskich 347 Schyłek „Łodzi rolniczej” (1807–1820) (Jarosław Kita) 367 Powolny rozwój w czasach Księstwa Warszawskiego 367 Pod rządami króla-cara 388 Kościół w Łodzi do połowy XVI wieku (Anna Kowalska-Pietrzak) 411 Parafie 413 Duchowieństwo 425 Szkoły 430 Zabytki architektury dawnej w granicach Łodzi (Piotr Gryglewski) 435 Chojny 453 Mileszki 458 Łagiewniki 460 Przeszłość językowa Łodzi do początku XIX wieku 479 Język łodzian do początków XIX wieku (Marek Cybulski) 479 Nazwy miejscowości i obiektów terenowych sąsiadujących z Łodzią (Elżbieta Umińska-Tytoń) 488 Pieczęcie i herb Łodzi. Część 1: Do początku XIX wieku (Marek Adamczewski) 513 Środowisko fizjogeograficzne Łodzi (Adam Bartnik, Krzysztof Fortuniak, Marcin Jaskulski, Piotr Kittel, Aleksander Szmidt, Wojciech Tołoczko) 527 Położenie fizycznogeograficzne 527 Budowa geologiczna 531 Ukształtowanie terenu 534 Nowożytne przekształcenia budowy geologicznej i rzeźby terenu 536 Pokrywa glebowa 542 Wody podziemne 545 Wody powierzchniowe 547 Warunki klimatyczne 549 Podsumowanie 554 Aneks. Spis burmistrzów Łodzi do 1820 roku 557 Wykaz skrótów 561 Bibliografia 563 Jednostki monetarne i miary 587 Wykaz rycin 589 Wykaz kapsuł 597 Indeks osobowy 601 Indeks nazw miejscowych 629