Toksykologia Tom 1/2
Dwutomowa Toksykologia to nowoczesna publikacja nie tylko dla studentów medycyny, farmacji, diagnostyki medycznej, kierunków przyrodniczych, ale również pozycja dla osób pracujących w przemyśle.
Książka została zredagowana i współtworzona przez dr Kamila Jurowskiego, toksykologa, safety assessor, oraz prof. dr hab. Wojciecha Piekoszewskiego, specjalistę z zakresu toksykologii: sądowej, klinicznej, ekotoksykologii i żywności.
W tomie 1 zostały zaprezentowane historia toksykologii , toksykologia ogólna oraz toksykologia narządowa i układowa. W tomie 2 przedstawiono wybrane zagadnienia z toksykologii szczegółowej (toksykologia wybranych metali, trucizny obecne w roślinach oraz pochodzące od zwierząt, toksykologia substancji uzależniających, pestycydów oraz bojowe środki trujące) oraz toksykologii stosowanej (toksykologia analityczna i analiza toksykologiczna, toksykologia kliniczna, sądowa, weterynaryjna i środowiskowa, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykoproteomika, toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia oraz toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych, ekotoksykologia, nanotoksykologia, a także toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego).
W tomie 2 zostały zaprezentowane wybrane zagadnienia z toksykologii szczegółowej (toksykologia wybranych metali, trucizny obecne w roślinach oraz pochodzące od zwierząt, toksykologia substancji uzależniających, pestycydów oraz bojowe środki trujące) oraz toksykologii stosowanej (toksykologia analityczna i analiza toksykologiczna, toksykologia kliniczna, sądowa, weterynaryjna i środowiskowa, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykoproteomika, toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia oraz toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych, ekotoksykologia, nanotoksykologia, a także toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego).
Najważniejsze walory książki:
-
zilustrowanie trudnych zagadnień licznymi rycinami, zdjęciami, wykresami i tabelami,
-
przejrzysty układ treści podzielony na części,
-
przykłady ilustrujące w ramkach,
-
teoria i praktyka w jednym,
-
główny nacisk na zagadnienia medyczne (toksykologia narządowa i układowa, toksykologia kliniczna, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykologia sądowa),
-
materiał do specjalizacji w ramach kształcenia podyplomowego z toksykologii dla lekarzy (toksykologia kliniczna), farmaceutów (toksykologia dla farmaceutów) i diagnostów (laboratoryjna toksykologia medyczna, laboratoryjna toksykologia sądowa) oraz w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia,
-
analiza toksykologiczna i toksykologia analityczna,
-
wybrane zagadnienia z toksykologii szczegółowej (toksyczne metale, toksyczne rośliny, zwierzęta jadowite, trujące grzyby, pestycydy, substancje uzależniające, bojowe środki trujące),
-
interdyscyplinarna toksykologia stosowana (toksykoproteomika, nanotoksykologia, toksykologia weterynaryjna, ekotoksykologia, toksykologia środowiska),
-
ocena bezpieczeństwa (produkty kosmetyczne, żywność) i ocena ryzyka (toksykologiczna ocena ryzyka zawodowego).
Część I 1
HISTORIA TOKSYKOLOGII 1
1. Geneza i źródła trucizn – Kamil Jurowski 3
1.1. Geneza trucizn 3
1.2. Źródła trucizn 5
Piśmiennictwo 8
2. Zarys historii toksykologii – Kamil Jurowski 9
2.1. Wstęp 9
2.2. Prehistoria 15
2.3. Starożytność (3000 rok p.n.e.–90 rok n.e.) 16
2.4. Średniowiecze (lata 476–1453) 18
2.5. Renesans (XIV–XVI wiek) 19
2.6. Nowożytność (XVII–XVIII wiek) 20
2.7. Koniec milenium (XIX–XX wiek) 22
2.8. Współczesność (XXI wiek) 28
2.9. Podsumowanie 29
Piśmiennictwo 29
3. Zarys historii toksykologii w Polsce – Kamil Jurowski 31
3.1. Wstęp 31
3.2. Początki 31
3.3. Rozwój 33
3.4. Współczesność 35
Piśmiennictwo 35
Część II 37
TOKSYKOLOGIA OGÓLNA 37
4. Toksykologia jako dyscyplina naukowa. Podział toksykologii na subdyscypliny – Kamil Jurowski 39
4.1. Toksykologia jako dyscyplina naukowa 39
4.2. Podział toksykologii na subdyscypliny 42
Piśmiennictwo 46
5. Czynniki wpływające na toksyczność trucizn – Kamil Jurowski 47
5.1. Wstęp 47
5.2. Budowa i właściwości trucizny (fizyczne i chemiczne) a jej toksyczność 47
5.2.1. Wpływ budowacy trucizny na jej toksyczność 48
5.2.2. Wpływ właściwości fizycznych i chemicznych trucizny na jej toksyczność 58
5.3. Aspekty biologiczne wpływające na toksyczność trucizn 63
5.3.1. Wpływ wieku na działanie trucizn 64
5.3.2. Wpływ płci na działanie trucizn 65
5.3.3. Wpływ stanu zdrowia i stanów fizjologicznych na działanie trucizn 66
5.3.4. Wpływ diety na działanie trucizn 68
5.3.5. Wpływ biorytmów na działanie trucizn 68
5.3.6. Wpływ indywidualnej zmienności wrażliwości na działanie trucizn 69
5.3.7. Wpływ różnic gatunkowych na działanie trucizn 70
5.4. Czynniki środowiskowe mające wpływ na toksyczność trucizn 70
Piśmiennictwo 71
6. Podstawowe pojęcia w toksykologii – Kamil Jurowski 73
6.1. Trucizny, leki i ksenobiotyki 73
6.2. Zatrucia i ich rodzaje 74
6.3. Dawki 80
6.4. Ocena narażenia na ksenobiotyki 82
6.5. Efekty działania ksenobiotyków 83
Piśmiennictwo 86
7. Losy ksenobiotyków w ustroju – Kamil Jurowski, Mirosław Szutowski, Wojciech Piekoszewski89
7.1. Wstęp – Kamil Jurowski 89
7.2. Wchłanianie ksenobiotyków – Kamil Jurowski 91
7.2.1. Informacje wstępne 91
7.2.2. Przenikanie ksenobiotyków przez błony biologiczne 93
7.2.3. Drogi wchłaniania 104
7.3. Dystrybucja ksenobiotyków – Kamil Jurowski 118
7.3.1. Informacje wstępne 118
7.3.2. Pozorna objętość dystrybucji 122
7.3.3. Przenikanie przez bariery wewnątrzustrojowe 124
7.3.4. Wiązanie ksenobiotyków przez białka 129
7.4. Biotransformacja ksenobiotyków – Mirosław Szutowski 134
7.4.1. Informacje wstępne 134
7.4.2. Reakcje I fazy 137
7.4.3. Reakcje II fazy 164
7.4.4. Reakcje III fazy 181
7.5. Kumulacja i wydalanie ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski 188
7.5.1. Kumulacja ksenobiotyków 188
7.5.2. Wydalanie ksenobiotyków 192
Piśmiennictwo 198
8. Mechanizmy działania toksycznego – Kamil Jurowski, Wojciech Piekoszewski, Lucyna Kapka-Skrzypczak 201
8.1. Wstęp – Kamil Jurowski 201
8.2. (Bio)fizyczne mechanizmy działania toksycznego – Kamil Jurowski 202
8.3. Chemiczne mechanizmy działania toksycznego 206
8.3.1. Informacje wstępne – Kamil Jurowski 206
8.3.2. Mechanizmy działania toksycznego związane z niedotlenieniem tkanek lub nieprawidłowym wykorzystaniem energii spalania – Kamil Jurowski 207
8.3.3. Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem enzymów – Kamil Jurowski 213
8.3.4. Mechanizmy działania toksycznego związane z przewodzeniem bodźców w układzie nerwowym – Kamil Jurowski 220
8.3.5. Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem toksycznym rodników – Kamil Jurowski 221
8.3.6. Mechanizmy działania toksycznego związane z tworzeniem wiązań kowalencyjnych przez aktywne metabolity – Wojciech Piekoszewski 227
8.3.7. Mechanizmy działania toksycznego związane z kancerogenezą chemiczną – Lucyna Kapka-Skrzypczak 230
8.3.8. Mechanizmy działania toksycznego związane z układem immunologicznym – Wojciech Piekoszewski 236
Piśmiennictwo 242
9. Interakcje ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta Napierała 245
9.1. Podstawowe pojęcia – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 245
9.1.1. Interakcje farmakokinetyczne 246
9.1.2. Interakcje farmakodynamiczne 252
9.2. Interakcje leków z alkoholem – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 255
9.2.1. Interakcje farmakokinetyczne 255
9.2.2. Interakcje farmakodynamiczne 256
9.2.3. Okazjonalne picie alkoholu i przyjmowanie leków sprzedawanych bez recepty (OTC) oraz preparatów roślinnych 259
9.3. Interakcje leków z dymem tytoniowym – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 259
9.3.1. Mechanizmy interakcji leków z dymem tytoniowym 260
9.4. Interakcje żywność–leki (wpływ żywności/diety na lek) – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 270
9.4.1. Interakcje status odżywiania–lek 270
9.4.2. Interakcje żywność i składniki żywności–lek 270
9.4.3. Interakcje suplementy żywności–lek 271
Piśmiennictwo 272
10. Farmakokinetyka i toksykokinetyka – Maria Walczak 273
10.1. Wstęp 273
10.2. Podstawowe zasady toksykokinetyki 275
10.2.1. Toksykokinetyka kompartmentowa 275
10.2.2. Toksykokinetyka nieliniowa 293
10.2.3. Kumulacja ksenobiotyku w efekcie ciągłego jednorazowego lub powtarzanego narażenia 293
10.3. Toksykokinetyka w ocenie bezpieczeństwa 296
10.4. Projektowanie badania 296
10.4.1. Ocena parametrów toksykokinetycznych oraz częstotliwość pobierania próbek materiału do badań 297
10.5. Toksykokinetyka oparta na fizjologii 298
Piśmiennictwo 303
11. Toksykometria – Maria Walczak, Kamil Jurowski 305
11.1. Wstęp 305
11.2. Cel, kierunki, zakres i kryteria badań toksykometrycznych 306
11.2.1. Cel badań toksykometrycznych 306
11.2.2. Kierunki i zakres badań toksykometrycznych 307
11.2.3. Kryteria decydujące o podjęciu badań toksykometrycznych 307
11.3. Klasy toksyczności 308
11.3.1. Toksyczność ostra 308
11.3.2. Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na skórę 316
11.3.3. Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na oczy 317
11.3.4. Ocena działania uczulającego na skórę 317
11.3.5. Toksyczność krótkoterminowa (podostra) 318
11.3.6. Toksyczność podprzewlekła 319
11.3.7. Toksyczność przewlekła 319
11.3.8. Teratogenność i embriotoksyczność 320
11.3.9. Genotoksyczność 320
11.3.10. Kancerogenność 321
11.3.11. Fosfolipidoza 321
11.3.12. Hepatotoksyczność 321
11.4. Badania toksykometryczne na zwierzętach 322
11.5. Klasyfikacja substancji 323
11.6. Maksymalna zalecana dzienna dawka oraz maksymalna zalecana dawka terapeutyczna 324
11.7. Założenia alternatywnych metod oceny toksyczności 324
11.8. Wytyczne OECD dotyczące badań substancji chemicznych 330
11.9. Nowe strategie w badaniach toksykometrycznych 362
11.10. Substancje wymagające badań toksykometrycznych 363
Piśmiennictwo 363
Część III 365
TOKSYKOLOGIA NARZĄDOWA I UKŁADOWA 365
12. Hepatotoksyczność – polekowe uszkodzenie wątroby (DILI) – Piotr Hydzik 367
12.1. Wstęp 367
12.2. Patogeneza DILI 368
12.3. Diagnostyka hepatotoksyczności 381
12.4. Prewencja DILI 385
Piśmiennictwo 386
13. Toksykologia trzustki – Piotr Hydzik 387
13.1. Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki (OZT) 387
13.2. Etiologia OZT 389
13.3. Warunki rozpoznania polekowego OZT 391
13.4. Triage i postępowanie lecznicze 391
13.5. Leczenie żywieniowe 392
13.6. Leczenie zabiegowe 392
13.7. Przebieg OZT i rokowanie 392
Piśmiennictwo 393
14. Toksykologia układu oddechowego – Piotr Hydzik 395
14.1. Wstęp 395
14.2. Niewydolność kompartmentu mechanicznego 397
14.2.1. Hipowentylacja związana z obturacją drzewa oskrzelowego 399
14.2.2. Hipowentylacja związana z narażeniem na ksenobiotyki obniżające lub zwiększające napięcie mięśni oddechowych 399
14.2.3. Niewydolność kompartmentu płucnego 400
14.3. Uszkodzenie płuc indukowane lekami 401
Piśmiennictwo 408
15. Toksykologia skóry i jej przydatków – Kamil Jurowski 411
15.1. Budowa oraz znaczenie skóry i jej przydatków 411
15.2. Mechanizmy wchłaniania dermalnego 414
15.2.1. Transport transepidermalny 414
15.2.2. Transport transfolikularny 417
15.3. Biotransformacja ksenobiotyków w skórze 418
15.3.1. Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach I fazy biotransformacji 418
15.3.2. Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach II fazy biotransformacji 420
Piśmiennictwo 420
16. Neurotoksyczność – Krzysztof Ciszowski 421
16.1. Wstęp 421
16.2. Wpływ ksenobiotyków na pobudliwość i przewodnictwo neuronów 422
16.3. Wpływ ksenobiotyków na transport pęcherzykowy i wychwyt zwrotny neuroprzekaźników 425
16.4. Wpływ ksenobiotyków na przekaźnictwo synaptyczne 427
16.5. Demielinizacja i uszkodzenie strukturalne neuronów 445
16.6. Ekscytotoksyczność 447
16.7. Mechanizmy neuroprotekcyjne układu nerwowego 448
16.8. Czynniki wpływające na neurotoksyczność ksenobiotyków 449
16.9. Zaburzenia neurologiczne wywoływane przez ksenobiotyki 451
16.9.1. Zaburzenia świadomości 451
16.9.2. Drgawki 452
16.9.3. Zaburzenia nastroju i psychozy 452
16.9.4. Zaburzenia ruchowe i napięcia mięśniowego 452
16.9.5. Parkinsonizm 453
Piśmiennictwo 453
17. Toksykologia narządu wzroku – toksyczne uszkodzenia narządu wzroku – Krzysztof Ciszowski 455
17.1. Wstęp 455
17.2. Objawy uszkodzenia narządu wzroku przez ksenobiotyki 457
17.2.1. Ślepota 457
17.2.2. Wpływ ksenobiotyków na szerokość źrenic 457
17.2.3. Zaburzenia ruchów gałek ocznych 458
17.2.4. Nieprawidłowości w badaniu dna oka 458
17.2.5. Zaburzenia ostrości wzroku i percepcji kolorów 459
17.3. Toksyczna neuropatia nerwu wzrokowego 460
17.4. Uszkodzenia narządu wzroku w przewlekłych zatruciach ksenobiotykami 463
17.4.1. Efekty systemowe leków okulistycznych 464
17.5. Oparzenia gałki ocznej 465
Piśmiennictwo 467
18. Toksykologia narządu słuchu i równowagi – Krzysztof Ciszowski 469
18.1. Wstęp 469
18.2. Uszkodzenie narządu słuchu i równowagi przez ksenobiotyki 470
18.2.1. Czynniki wywołujące 470
18.2.2. Czynniki ryzyka polekowych uszkodzeń słuchu 471
18.2.3. Mechanizmy uszkodzenia słuchu 471
18.2.4. Uszkodzenie słuchu spowodowane przez aminoglikozydy 472
18.2.5. Szumy uszne wywołane przez ksenobiotyki 473
Piśmiennictwo 474
19. Toksykologia narządu węchu i narządu smaku – Krzysztof Ciszowski 475
19.1. Toksykologia narządu węchu 475
19.1.1. Informacje wstępne 475
19.1.2. Nazewnictwo zaburzeń węchu 476
19.1.3. Ksenobiotyki wywołujące zaburzenia powonienia 476
19.2. Toksyczne uszkodzenia narządu smaku 478
19.2.1. Informacje wstępne 478
19.2.2. Nazewnictwo zaburzeń smaku 478
19.2.3. Ksenobiotyki wywołujące zaburzenia smaku 479
Piśmiennictwo 480
20. Toksykologia krwi i układu krwiotwórczego – Krzysztof Ciszowski 481
20.1. Wstęp 481
20.2. Toksyczne uszkodzenia układu krwiotwórczego 482
20.3. Toksyczne uszkodzenia układu czerwonokrwinkowego 485
20.4. Toksyczne uszkodzenia układu białokrwinkowego 491
20.5. Toksyczne uszkodzenia płytek krwi 492
20.6. Toksyczne zaburzenia krzepnięcia 493
Piśmiennictwo 496
21. Kardiotoksyczność – toksykologia układu krążenia – Dorota Szpak 497
21.1. Wstęp 497
21.2. Zaburzenia rytmu serca 498
21.2.1. Tachydysrytmie 499
21.2.2. Ksenobiotyki upośledzające kurczliwość mięśnia sercowego i powodujące kardiomiopatię rozstrzeniową 500
21.2.3. Ksenobiotyki wywołujące hipo- i hipertensję 500
Piśmiennictwo 502
22. Nefrotoksyczność – Piotr Hydzik 505
22.1. Wstęp 505
22.2. Zaburzenia hemodynamiki kłębuszkowej 506
22.3. Zapalenie kłębuszków nerkowych 507
22.4. Uszkodzenie kanalików nerkowych 508
22.5. Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek indukowane lekami 509
22.6. Przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek 511
22.7. Nefropatia obturacyjna w wyniku krystalizacji ksenobiotyku 512
22.8. Pozanerkowe działanie ksenobiotyku prowadzące do zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego 513
22.9. Rabdomioliza 513
22.10. Mikroangiopatia zakrzepowa 516
22.11. Ostra niewydolność nerek 516
Piśmiennictwo 520
23. Toksykologia układu hormonalnego – Krzysztof Ciszowski 521
23.1. Wstęp 521
23.2. Toksyczne uszkodzenia układu podwzgórzowo-przysadkowego 522
23.3. Toksyczne uszkodzenia szyszynki 524
23.4. Toksyczne uszkodzenia tarczycy 525
23.5. Toksyczne uszkodzenia przytarczyc 527
23.6. Toksyczne uszkodzenia grasicy 528
23.7. Toksyczne uszkodzenia endokrynnej części trzustki 528
23.8. Toksyczne uszkodzenia kory nadnerczy 530
23.9. Toksyczne uszkodzenia rdzenia nadnerczy 532
23.10. Toksyczne uszkodzenia gonad 533
Piśmiennictwo 534
24. Toksykologia układu mięśniowego – Krzysztof Ciszowski 535
24.1. Wstęp 535
24.2. Miopatie toksyczne i polekowe 536
24.2.1. Miopatie martwicze 537
24.2.2. Miopatie amfifilowe 539
24.2.3. Miopatie antymikrotubularne 539
24.2.4. Miopatie mitochondrialne 540
24.2.5. Miopatie zapalne 540
24.2.6. Miopatia posteroidowa 542
24.2.7. Miopatie hipokaliemiczne 542
24.2.8. Miopatie o nieznanym mechanizmie 544
24.3. Hipertermia złośliwa 544
24.4. Rabdomioliza 545
Piśmiennictwo 546
25. Toksykologia układu rozrodczego – Iwona Popiołek 547
25.1. Wstęp 54
25.2. Płodność męska 549
25.3. Płodność żeńska 557
Piśmiennictwo 559
26. Toksykologia układu kostno-stawowego – Dorota Szpak 561
26.1. Wstęp 561
26.2. Biochemiczne markery zmian kostnych 562
26.3. Radiografia i densytometria 562
26.4. Czynniki środowiskowe i dieta 563
26.5. Mikroflora jelitowa 563
26.6. Witamina D 564
26.7. Alkohol 565
26.8. Wpływ leków i leczenia na układ kostno-stawowy 566
26.8.1. Tiazolidynediony 567
26.8.2. Terapia onkologiczna 567
26.8.3. Radioterapia 569
26.8.4. Glikokortykosteroidy 569
26.8.5. Inhibitory pompy protonowej 571
26.8.6. Leki przeciwdrgawkowe 571
26.8.7. Antykoagulanty 572
26.8.8. Chemioterapeutyki 572
26.8.9. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny 573
26.8.10. Leki antypsychotyczne 574
26.9. Metale i ich związki 574
26.9.1. Kadm 575
26.9.2. Ołów 575
26.9.3. Nikiel 57
26.9.4. Chrom 576
26.9.5. Glin 576
26.9.6. Żelazo 577
Piśmiennictwo 577
Skorowidz – tom I 579
CZĘŚĆ IV 1
TOKSYKOLOGIA SZCZEGÓŁOWA – WYBRANE ZAGADNIENIA 1
27. Toksykologia wybranych metali – Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 3
27.1. Wstęp – Kamil Jurowski 3
27.2. Podstawowe terminy stosowane w toksykologii metali – Kamil Jurowski 4
27.3. Biologiczne znaczenie metali w kontekście toksykologicznym – Kamil Jurowski 7
27.4. Metale ciężkie – Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 8
27.4.1. Ołów 10
27.4.2. Rtęć 18
27.4.3. Kadm 20
27.4.4. Arsen 22
27.5. Pozostałe metale mające znaczenie toksykologiczne – Kamil Jurowski 25
27.5.1. Beryl 25
27.5.2. Osm 26
27.5.3. Polon 27
27.5.4. Tal 27
Piśmiennictwo 28
28. Trucizny obecne w roślinach występujących w Polsce – Anita Rutkowska 31
28.1. Wstęp 31
28.2. Rośliny neurotoksyczne 36
28.3. Rośliny halucynogenne 43
28.4. Rośliny kardiotoksyczne 51
28.5. Rośliny gastroenterotoksyczne 62
28.6. Fitotoksyny działające na układ oddechowy 66
28.7. Rośliny dermatotoksyczne 68
Piśmiennictwo 74
29. Trucizny pochodzące od zwierząt występujących w Polsce – Krzysztof Ciszowski, Kamil Jurowski 75
29.1. Wstęp – Kamil Jurowski, Krzysztof Ciszowski 75
29.2. Jadowite owady – Krzysztof Ciszowski 76
29.3. Jadowite pająki – Krzysztof Ciszowski 79
29.4. Jadowite węże – Kamil Jurowski, Krzysztof Ciszowski 81
29.5. Jadowite płazy – Krzysztof Ciszowski 87
29.6. Jadowite ssaki – Krzysztof Ciszowski 90
Piśmiennictwo 91
30. Trucizny grzybowe mające znaczenie w Polsce – Krzysztof Ciszowski 93
30.1. Wstęp 93
30.2. Zatrucia grzybami wielkoowocnikowymi 93
Piśmiennictwo 103
31. Toksykologia substancji uzależniających – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta Napierała 105
31.1. Podstawowe pojęcia i definicje – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 105
31.1.1. Farmakologiczno-biochemiczny mechanizm uzależnienia 105
31.2. Toksyczność dymu tytoniowego – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 106
31.2.1. Historia tytoniu 106
31.2.2. Epidemiologia uzależnienia od tytoniu 107
31.2.3. Skład chemiczny dymu tytoniowego 108
31.2.4. Składniki kancerogenne dymu tytoniowego 109
31.2.5. Metabolizm nikotyny i kotyniny 113
31.2.6. Palenie tytoniu a ciąża 116
31.2.7. Konsekwencje zdrowotne palenia tytoniu 122
31.3. Toksykologiczne aspekty alkoholu etylowego – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 125
31.3.1. Informacje wstępne 125
31.3.2. Wchłanianie alkoholu 125
31.3.3. Dystrybucja alkoholu 127
31.3.4. Eliminacja alkoholu 128
31.3.5. Toksyczne działanie alkoholu 131
31.3.6. Cechy uzależnienia od alkoholu 136
31.3.7. Diagnostyka uzależnienia od alkoholu 137
31.3.8. Leczenie uzależnienia od alkoholu 140
31.4. Uzależniające środki psychodepresyjne – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 141
31.4.1. Informacje wstępne 141
31.4.2. Opioidy 141
31.5. Rozpuszczalniki (kleje) – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 148
31.5.1. Informacje wstępne 148
31.5.2. Toluen 149
31.5.3. Chlorowane węglowodory 150
31.6. Stymulanty – środki pobudzające OUN – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 151
31.6.1. Informacje wstępne 151
31.6.2. Amfetaminy 152
31.6.3. Kokaina 157
31.7. Halucynogeny – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 160
31.7.1. Informacje wstępne 160
31.7.2. Halucynogeny serotoninergiczne 161
31.7.3. Amfetaminy halucynogenne 166
31.7.4. Halucynogeny antycholinergiczne 167
31.7.5. Anestetyki dysocjacyjne halucynogenne 168
31.8. „Dopalacze” – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 173
31.8.1. Informacje wstępne 173
31.8.2. Rośliny zaliczane do „dopalaczy” 175
Piśmiennictwo 178
32. Toksykologia pestycydów – Bartosz Wielgomas 179
32.1. Wstęp 179
32.2. Źródła ekspozycji dla człowieka 181
32.3. Nadzór nad wprowadzaniem do obrotu i obrotem pestycydów w Polsce 182
32.4. Klasyfikacje pestycydów 183
32.5. Charakterystyka pestycydów 184
32.5.1. Insektycydy 184
32.5.2. Herbicydy 201
32.5.3. Fungicydy 206
32.5.4. Repelenty 209
32.6. Rola pestycydów w ochronie zdrowia publicznego 210
32.7. Integrowana ochrona roślin 212
32.8. Ryzyko związane z pozostałościami pestycydów w żywności 213
32.9. Pestycydy stosowane w gospodarstwach domowych 215
32.10. Monitoring biologiczny narażenia na pestycydy 216
Piśmiennictwo 221
33. Bojowe środki trujące – Krzysztof Ciszowski 223
33.1. Wstęp 223
33.2. Środki paralityczno-drgawkowe 224
33.3. Środki parzące (nekrozujące) 226
33.4. Środki ogólnotrujące 228
33.5. Środki duszące 229
33.6. Środki drażniące 231
33.7. Środki psychotoksyczne (psychomimetyczne) 233
33.8. Toksyny 235
Piśmiennictwo 238
CZĘŚĆ V 239
TOKSYKOLOGIA STOSOWANA 239
34. Toksykologia analityczna i analiza toksykologiczna – Kamil Jurowski, Ewa Gomółka, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej 241
34.1. Wstęp – Kamil Jurowski 241
34.2. Główne cele analizy toksykologicznej – Kamil Jurowski 243
34.3. Ogólny tok postępowania w analizie toksykologicznej – Kamil Jurowski 243
34.4. Próbki biologiczne w toksykologii sądowo-lekarskiej i toksykologii klinicznej – Ewa Gomółka, Kamil Jurowski 244
34.4.1. Podstawowe pojęcia stosowane w analizie klinicznej/sądowej materiału biologicznego 245
34.4.2. Klasyfikacja próbek w toksykologii analitycznej 246
34.4.3. Charakterystyka najważniejszych próbek biologicznych 248
34.4.4. Pobieranie próbek w toksykologii analitycznej 251
34.4.5. Przechowywanie próbek w toksykologii analitycznej 256
34.4.6. Metody przygotowania próbek biologicznych 257
34.4.7. Kontrola jakości i zasady dobrej praktyki laboratoryjnej (GLP) w badaniach próbek biologicznych 264
34.5. Najpopularniejsze techniki i metody stosowane w toksykologii analitycznej – Kamil Jurowski, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej, Ewa Gomółka 268
34.5.1. Techniki spektroskopowe – Kamil Jurowski, Mirosław Krośniak 268
Spektroskopia UV-VIS – Kamil Jurowski 269
Spektroskopia w podczerwieni (IR) – Kamil Jurowski 271
Atomowa spektroskopia absorpcyjna (ASA) – Mirosław Krośniak 273
34.5.2. Spektrometria mas – Kamil Jurowski, Joanna Kasprzyk 278
Informacje wstępne – Kamil Jurowski 278
Spektrometria mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS) – Kamil Jurowski 279
Jonizacja/desorpcja próbki wspomagana matrycą (MALDI) – Joanna Kasprzyk 281
34.5.3. Techniki chromatograficzne i pokrewne – Katarzyna Madej 293
34.5.4. Techniki immunoenzymatyczne – Ewa Gomółka 331
Piśmiennictwo 347
35. Toksykologia kliniczna – Piotr Hydzik, Krzysztof Ciszowski, Dorota Szpak, Iwona Popiołek 351
35.1. Wstęp – Piotr Hydzik 351
35.2. Ośrodek informacji toksykologicznej – rola, funkcjonowanie, znaczenie i zadania – Piotr Hydzik 352
35.3. Toksydromy – zespoły specyficznych objawów klinicznych – Piotr Hydzik 361
35.3.1. Zebranie informacji dotyczących narażenia z uwzględnieniem danych toksykologicznych 361
35.3.2. Ponowna kliniczna ocena 366
35.3.3. Wdrożenie metod przyspieszających eliminację wchłoniętego ksenobiotyku 366
35.3.4. Przedłużona obserwacja 378
35.3.5. Rozpoznawanie toksydromów 378
35.4. Zatrucia lekami 395
35.4.1. Zatrucia lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi – Piotr Hydzik 395
35.4.2. Zatrucia lekami wpływającymi na ośrodkowy układ nerwowy – Krzysztof Ciszowski 406
35.4.3. Zatrucia lekami i innymi ksenobiotykami działającymi na układ krążenia – Dorota Szpak 418
35.5. Zatrucia substancjami psychoaktywnymi – Piotr Hydzik 431
35.6. Zatrucia wybranymi alkoholami – Piotr Hydzik 441
35.6.1. Zatrucia alkoholem etylowym 441
35.6.2. Ostre zatrucia izopropanolem 449
35.6.3. Ostre zatrucia metanolem i glikolem etylenowym 451
35.7. Zatrucia gazami duszącymi chemicznie – Krzysztof Ciszowski 458
35.7.1. Zatrucia tlenkiem węgla(II) 458
35.7.2. Zatrucia cyjankami 461
35.7.3. Zatrucia siarkowodorem 464
35.8. Zatrucia wybranymi metalami – Piotr Hydzik 465
35.8.1. Specyficzne efekty zatrucia metalami 466
35.8.2. Ołów 467
35.8.3. Rtęć 470
35.8.4. Kadm 473
35.9. Zatrucia środkami chemii gospodarczej, budowlanej i ogrodowej – Iwona Popiołek 474
35.9.1. Zatrucia środkami chemii gospodarczej/domowej 474
35.9.2. Zatrucia środkami chemii budowlanej 478
35.9.3. Zatrucia środkami chemii ogrodowej 487
35.10. Zatrucia truciznami pochodzenia naturalnego – Krzysztof Ciszowski 496
35.10.1. Zatrucia truciznami pochodzenia roślinnego 496
35.10.2. Zatrucia truciznami pochodzenia zwierzęcego 502
35.10.3. Zatrucia truciznami grzybowymi 503
Piśmiennictwo 503
36. Laboratoryjna toksykologia medyczna – Ewa Gomółka 509
36.1. Wstęp 509
36.2. Najważniejsze aspekty diagnostyki toksykologicznej 511
36.2.1. Faza przedanalityczna 511
36.2.2. Faza analityczna 513
36.2.3. Faza postanalityczna 513
36.3. Alkohole 516
36.3.1. Alkohol etylowy 516
36.3.2. Alkohole niespożywcze 519
36.4. Leki 522
36.4.1. Najważniejsze informacje 522
36.4.2. Terapia monitorowana 524
36.5. Narkotyki i nowe substancje psychoaktywne (NSP) 525
36.5.1. Najważniejsze informacje 525
36.5.2. Tabletka gwałtu 528
36.6. Toksyczne gazy 530
36.7. Związki methemoglobinotwórcze 533
36.8. Grzyby 534
36.9. Pestycydy 536
36.10. Metale 537
Piśmiennictwo 540
37. Toksykologia sądowa – Maria Kała, Wojciech Lechowicz, Piotr Adamowicz, Dariusz Zuba 543
37.1. Zarys historii toksykologii sądowej – Maria Kała 543
37.2. Rola i zadania toksykologii sądowej – Maria Kała 545
37.3. Rola i odpowiedzialność biegłego sądowego – Maria Kała 546
37.4. Toksykologia sądowo-lekarska – Maria Kała 548
37.4.1. Zakres działania 548
37.4.2. Materiał do badań w toksykologii sądowo-lekarskiej 549
37.4.3. Badania toksykologiczne dla celów sądowych 549
37.4.4. Metody analityczne w toksykologii sądowo-lekarskiej 550
37.4.5. Wymagania wobec metod stosowanych w laboratorium sądowym 551
37.4.6. Interpretacja wyników badań 551
37.5. Analityka toksykologiczna w laboratorium sądowym – Wojciech Lechowicz 552
37.5.1. Zagadnienia ogólne 552
37.5.2. Przygotowanie materiału 554
37.5.3. Metody separacyjne 557
37.5.4. Metody detekcji 558
37.5.5. Analiza danych i archiwizacja 561
37.6. Wybrane zagadnienia szczegółowej toksykologii sądowej 562
37.6.1. Nowe substancje psychoaktywne – Piotr Adamowicz 562
37.6.2. Substancje ułatwiające dokonanie przestępstwa – Piotr Adamowicz 568
37.6.3. Środki działające podobnie do alkoholu – Maria Kała 576
37.6.4. Alkohologia – Dariusz Zuba 586
Piśmiennictwo 590
38. Toksykoproteomika – Joanna Kasprzyk, Wojciech Piekoszewski 593
38.1. Wstęp 593
38.2. Biomarkery proteomiczne 595
38.3. Proteomika w toksykologii narządowej 597
38.4. Perspektywy toksykoproteomiki 599
38.5. Przyszłość proteomiki w badaniach toksykologicznych 599
Piśmiennictwo 600
39. Toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia – Małgorzata Schlegel-Zawadzka 601
39.1. Wstęp 601
39.2. Autentyczność żywności a możliwość zafałszowania i zagrożenia dla zdrowia 602
39.3. Jakość zdrowotna świeżych warzyw i owoców. Potencjalne zagrożenie zdrowotne ze strony żywności świeżej, nieprzetworzonej i minimalnie przetworzonej 605
39.4. Bezpieczeństwo żywieniowe/żywnościowe 607
39.5. Bezpieczeństwo żywności 613
39.6. Kulturowe uwarunkowania bezpieczeństwa żywności 613
39.7. Bezpieczeństwo sanitarno-epidemiologiczne w Polsce 614
Piśmiennictwo 626
40. Toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych – Kamil Jurowski 627
40.1. Wstęp 627
40.1.1. Ekspozycja na ksenobiotyki obecne w produktach kosmetycznych 627
40.1.2. Podstawowe definicje 628
40.2. Toksykologia kosmetyków 629
40.2.1. Znaczenie toksykologii kosmetyków i stopień jej rozwoju 629
40.2.2. Zakres współczesnej toksykologii kosmetyków 630
40.3. Ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 631
40.3.1. Wstępne informacje na temat oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 631
40.3.2. Aktualne regulacje prawne i inne dokumenty niezbędne do oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 632
40.3.3. Raport z oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 634
Piśmiennictwo 651
41. Ekotoksykologia – Ryszard Laskowski 533
41.1. Wstęp 653
41.2. Ekotoksykologia jako nauka podstawowa 653
41.3. Ekotoksykologia jako nauka stosowana 654
41.4. Ekotoksykologia organizmu 655
41.4.1. Koszty detoksykacji – ogólna teoria stresu 656
41.4.2. Toksykokinetyka i toksykodynamika (TK-TD) 665
41.5. Ekotoksykologia zespołów 668
41.6. Ekotoksykologia w praktyce 670
Piśmiennictwo 674
42. Toksykologia środowiska – Bogusław Buszewski, Katarzyna Rafińska, Paweł Pomastowski, Aneta Krakowska-Sieprawska, Agnieszka Rogowska, Anna Król 677
42.1. Znaczenie toksykologii środowiska we współczesnym świecie 677
42.2. Wpływ zanieczyszczeń na ekosystemy 679
42.3. Źródła substancji toksycznych w środowisku naturalnym 681
42.4. Drogi migracji substancji toksycznych w środowisku 683
42.5. Proces oceny ryzyka środowiskowego 684
Piśmiennictwo 686
43. Nanotoksykologia – Marcin Kruszewski, Agnieszka Grzelak, Lucyna Kapka-Skrzypczak, Anna Małgorzata Lankoff 687
43.1. Wstęp 687
43.2. Wnikanie nanomateriałów do komórek 688
43.2.1. Kinetyka wnikania nanomateriałów do komórek 688
43.2.2. Komórkowe mechanizmy warunkujące wnikanie nanomateriałów 688
43.2.3. Dystrybucja wewnątrzkomórkowa 689
43.3. Biodystrybucja, farmakokinetyka i usuwanie nanomateriałów z organizmu 689
43.4. Toksyczność nanomateriałów 691
43.4.1. Toksyczność nanomateriałów in vitro 691
43.4.2. Toksyczność nanomateriałów in vivo dla ssaków 692
43.5. Rola układu immunologicznego w odpowiedzi na działanie nanomateriałów 694
43.6. Rola stresu oksydacyjnego w toksyczności nanomateriałów 695
43.7. Podsumowanie 698
Piśmiennictwo 698
44. Toksykologia weterynaryjna – Andrzej Posyniak 703
44.1. Wstęp 703
44.2. Specyfika zatruć zwierząt 703
44.3. Czynniki determinujące działanie trucizn u zwierząt 706
44.4. Toksykokinetyka 709
44.4.1. Procesy metaboliczne w organizmie zwierzęcym 710
44.4.2. Rola mikroflory trawieńca w procesach metabolicznych 711
44.4.3. Wpływ innych substancji obcych na biotransformację 711
44.5. Bezpieczeństwo stosowania pasz 713
44.5.1. Ryzyko przechodzenia substancji toksycznych do żywności 713
44.6. Toksyczne działanie pestycydów 714
44.7. Toksyczne działanie mykotoksyn i mykotoksykozy 718
44.8. Toksyczne działanie roślin 719
44.8.1. Dlaczego zwierzęta zjadają trujące rośliny? 720
44.8.2. Substancje toksyczne występujące w roślinach 720
44.9. Toksyczne działanie żywności 722
44.10. Toksyczne działanie trwałych związków organicznych 722
44.11. Toksyczne działanie metali 723
44.12. Toksyczne działanie azotanów(V) i azotanów(III) 724
44.13. Zatrucia lekami weterynaryjnymi i dodatkami do pasz oraz na skutek zafałszowania pasz 724
44.13.1. Zabezpieczenie konsumentów przed pozostałościami leków 727
44.14. Zatrucia lekami, substancjami chemii gospodarczej i innymi substancjami 728
44.15. Zatrucia jadem zwierzęcym 729
44.16. Weterynaryjna diagnostyka toksykologiczna 729
44.17. Postępowanie lecznicze w zatruciach zwierząt 732
Piśmiennictwo 734
45. Toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego – Adam Prokopowicz, Andrzej Sobczak 735
45.1. Wstęp 735
45.2. Identyfikacja zagrożenia 738
45.3. Ocena zależności dawka–odpowiedź 742
45.4. Ocena narażenia 749
45.5. Charakterystyka ryzyka 750
45.6. Nowe kierunki w ocenie ryzyka zdrowotnego 752
Piśmiennictwo 754
Skorowidz – tom II 755