Przywłaszczenie i strata

Przywłaszczenie i strata

Figura Jezusa jest rozpowszechniona w kulturze współczesnej, najczęściej jednak twórcy pozbawiają ją treści sakralnych. Książka jest prezentacją prawdopodobnych źródeł zarówno tej tendencji, jak i zasadniczych typów wyobrażeń Chrystusa. Z tego powodu zaczyna się od opisania przemian w pojmowaniu moralności, jakie proponowali filozofowie w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Wskutek procesu zwanego przez współczesnych nam postsekularystów „śmiercią Boga”, wzrosło zainteresowanie postacią Jezusa. Została ona zredukowana do struktury złożonej z niewielu cech, których fundamentem uczyniono doskonałą moralność. Zestaw owych cech nieomylnie kojarzono z Chrystusem, niemniej jednak ich ogólność pozwała na subiektywne, niesakralne interpretacje. Zerwanie związku z religijną, instytucjonalną egzegezą i pojmowanie Jezusa jako wcielenia doskonałej moralności stało się więc fundamentem Jego kulturowego wyobrażenia, jakie zaczęło funkcjonować około 1800 roku. Ukształtowało się ono w dwa wyraźne nurty. Pierwszy polegał na funkcjonalnym wykorzystaniu tej figury przez ruchy społeczne i polityczne, dla których sztuka była sferą kreślenia utopijnych wizji lub narzędziem propagandy. Drugi nurt obejmował niemal wyłącznie sferę sztuki i stanowił zapis zmian duchowości. Oba nurty opisać można za pomocą opozycyjnych cech, w sposób przypominający charakterystykę romantyzmu zaproponowaną przez francuskich literaturoznawców: jeden dotyczył bowiem wyobrażeń społecznych, był optymistyczny i ekstrawertyczny, natomiast kolejny był wyrazem indywidualizmu i intymizmu kształtowanego przez melancholię i rozpaczliwą beznadzieję wynikającą z „niemożności uwierzenia”. Emblematyczną postacią jednego był Jezus tryumfujący, drugiego zaś – martwy.