Głównym wątkiem książki jest analiza in statu nascendi procesu powolnego rozkładu komunizmu. Po upadku systemu stalinowskiego w Polsce Zbigniew Pełczyński, jako jeden z pierwszych, opisywał pojawienie się elementów pluralizmu politycznego w jednopartyjnym systemie władzy, początkowo głównie za sprawą Kościoła katolickiego, potem przyjmujące pełniejszą postać "opozycji demokratycznej" i osiągające kulminację w powstaniu NSZZ "Solidarność".