Pisma wczesne

Pisma wczesne

Spinoza opera:
Renati Des Cartes Principiorum Philosophiae I et II More Geometrico demonstratae oraz: Cogitata Metaphysica, in quibus difficiliores, quae tam in parte Metaphysices generali, quam speciali occurrunt quaestiones breviter explicantur.
Korte Verhandeling van God, de Mensch en deszelfs Welstand.
Tractatus de Intellectus Emendatione, et de via qua optime in veram Cognitionem dirigitur.
Tłum.: Leszek Kołakowski

Pisma wczesne odsłaniają źródła późniejszych i najsłynniejszych dzieł myśliciela z Amsterdamu. Jest to bezwzględnie najlepsze i najciekawsze wprowadzenie do jego myśli, uważanej często za kontrowersyjną.

Na Pisma wczesne składają się trzy niewielkie dzieła:

Uporządkowane streszczenie filozofii Kartezjusza (wydane w 1663 roku), stanowiące już zapowiedź stylu i metody Etyki, nie tylko w klarowny sposób wyjaśnia myśl autora Medytacji, ale ujawnia też najważniejsze jej luki i słabości. W tym kontekście szczególne znaczenie mają zamykające całą rekonstrukcję Rozmyślania metafizyczne.

Traktat krótki o Bogu, człowieku i jego szczęśliwości (pochodzący z 1661 roku) to wstępny zarys koncepcji rozwiniętej potem w Etyce. Już tutaj bowiem prawdziwym i jedynym warunkiem doskonałości okazuje się fakt, iż człowiek „nic sam w sobie uczynić nie zdoła ku swemu zbawieniu i szczęściu”.

Niedokończony Traktat o uzdrowieniu rozumu... (1661), którego pisanie zbiegło się najprawdopodobniej z rozpoczęciem pracy nad Etyką. Spinoza w Traktacie zapowiada Etykę, rozważając głównie kwestie epistemologiczne, w tym zwłaszcza istotę, pochodzenie i formę „myśli prawdziwych” – ale i w tym wypadku „poprawa rozumu” służyć ma jednostkowemu i zbiorowemu szczęściu.

Tymczasem wszystko, o co się pospólstwo ubiega, nie tylko żadnego nie daje leku dla zachowania naszego istnienia, ale zgoła stanowi w tym przeszkodę i nieraz bywa przyczyną zguby tych, co posiadają te rzeczy [...], a zawsze przyczyną zguby tych, którzy sami są przez te rzeczy posiadani.
Otóż umiłowanie rzeczy wiecznej i nieskończonej karmi duszę czystą radością, wolną od wszelkich smutków; i to właśnie jest najbardziej pożądania godne, tego trzeba nam szukać wszelkimi siłami.
Fragmenty Traktatu o uzdrowieniu rozumu

Kto miał tego pecha i nie zna jeszcze Etyki pana de Spinozy, ma to wielkie szczęście, że może rozpocząć lekturę jego pism od dzieł najwcześniejszych.
Z anonimowego listu z XVII wieku

Benedykt (Baruch) de Spinoza (1632-1677) – urodził się w Niderlandach, w rodzinie żydowskiej. W roku 1656 został wykluczony z gminy i objęty „klątwą, jaką Jozue rzucił na Jerycho” (odtąd nikt już nie miał czytać „czegokolwiek, co ten [Spinoza] by napisał albo stworzył”). Filozof-samotnik, prawdziwie niezależny i całkowicie oddany umiłowaniu mądrości, za życia opublikował tylko dwa dzieła. To jeden z wielkich XVII-wiecznych racjonalistów, zawsze myślący sub specie aeternitatis, dzięki czemu stał się też przenikliwym teoretykiem afektywnej natury człowieka i ludzkich zbiorowości; jest twórcą oryginalnej metafizyki, będącej pochwałą boskiej Natury i zarazem fundamentem nowożytnej wersji stoickiej etyki afirmacji życia i poznania.