Od wojny sprawiedliwej do wojny z terroryzmem

Od wojny sprawiedliwej do wojny z terroryzmem

Nie jest to książka poświęcona historii prawa międzynarodowego. Nie przedstawiono w niej rozwoju regulacji prawnych dotyczących użycia siły zbrojnej, a analizy skoncentrowano na obowiązującym stanie prawnym. Jej tytuł akcentuje „wojnę sprawiedliwą”, ponieważ ze względu na żywotność przesłania teorii tej wojny wskazane jest, w przekonaniu autora, wykorzystanie dorobku dawnej myśli prawniczej i  filozoficznej w ocenie oraz kwalifikowaniu współczesnych przejawów używania siły zbrojnej. Teoria wojny sprawiedliwej stanowiła wyraz wiary w siłę rozumu. Racjonalizacja praktyki, zdaniem jej czołowych przedstawicieli, służyć miała poskramianiu zła wynikającego z arbitralnego posługiwania się siłą zbrojną jako narzędziem polityki międzynarodowej. Myśl Kanta, choć ten literalnie nie odwoływał się do doktryny wojny sprawiedliwej, stanowiła spektakularne intelektualne zwieńczenie tej doktryny.

* * *

Dla tradycji wojny sprawiedliwej użycie siły zbrojnej bez jej odniesienia do fundamentalnych wartości moralnych stanowiło wyłącznie przemoc. Czy wobec tego podmioty odpowiedzialne za wykonywanie i egzekwowanie przestrzegania prawa międzynarodowego mogą dziś, zwłaszcza w ocenie naruszeń praw człowieka na masową skalę, poprzestawać tylko na koncepcji wojen legalnych prowadzącej nieraz do nierozstrzygalnych sporów prawnych i tym samym świadomie sytuować się poza dobrem i złem? Podjęcie działań zbrojnych to oczywisty wybór aksjologiczny o wymiernych skutkach prawnych. Ale wyborem takim jest również powstrzymanie się od działania. To przesłanie tradycji wojny sprawiedliwej nie przestało być dzisiaj aktualne. Współczesne ius ad bellum będące w gruncie rzeczy ius contra bellum kontynuuje tradycję wojny sprawiedliwej, ponieważ uznaje pokój za stan pożądany, którego dobrodziejstwa ujawniają się dopiero na tle jego przeciwieństwa, czyli w trakcie działań wojennych i bezpośrednio po ich zakończeniu. Pamiętajmy o samym początku preambuły Karty NZ: „My, Ludy Narodów Zjednoczonych, zdecydowane uchronić przyszłe pokolenia od klęsk wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia”. Dopuszczając wyjątkowo użycie siły zbrojnej, prawo to bazuje na przekonaniu, że czasami konieczne jest odwołanie się do wojny, by pokój zachować, przywrócić, a nawet umocnić.