Kozioł ofiarny? Genealogia modelu wyjaśniającego antysemityzm

Kozioł ofiarny? Genealogia modelu wyjaśniającego antysemityzm

Teoria kozła ofiarnego należy do najbardziej obiegowych wyjaśnień antysemityzmu: w tej perspektywie Żydzi byliby ofiarami przebłagalnymi za całą zbiorowość znajdującą się w kryzysie. Teoria, która upatruje źródeł przemocy wobec Żydów w kryzysach, pomija fakt, że był antysemityzm bez sytuacji kryzysowych i kryzysy bez antysemityzmu. Idea, zgodnie z którą Żydzi służyliby jako ofiary przebłagalne z powodu swojej „inności”, nie daje się obronić; różnica nie jest bowiem przyczyną nienawiści, lecz jej skutkiem.

Teoria kozła ofiarnego to obrona katów. Mechanizm ów przemienia przestępców w ofiary popędu, nad którym nie panują.  Wbrew temu, co głosi ta koncepcja antysemityzmu, mordercy wiedzą, co robią. I dlatego możemy analizować racje, które doprowadziły zwykłych ludzi do popełnienia niewyobrażalnych zbrodni.

Do teorii kozła ofiarnego odwoływali się tacy wielcy myśliciele, jak Durkheim, Freud, Braudel, Sartre czy René Girard, którzy na jej gruncie próbowali wyjaśnić zjawisko przemocy wobec Żydów. Łączy ich jedno ? że interpretują antysemityzm jako przejaw irracjonalności człowieka. Odsłaniając ułomności stanowisk teoretycznych tego rodzaju, Guillaume Erner pokazuje zarazem ograniczenia pewnego sposobu uprawiania nauk społecznych. Skoro bowiem socjologia może wyjaśnić antysemityzm, to antysemityzm może nam pomóc zrozumieć socjologię.