Mechanizmy zwiększające kontrolę (control enhancing mechanisms) w polskich spółkach akcyjnych. Analiza prawno-ekonomiczna

Mechanizmy zwiększające kontrolę (control enhancing mechanisms) w polskich spółkach akcyjnych. Analiza prawno-ekonomiczna

Niniejsza publikacja poświęcona jest instytucjom prawnym, które prowadzą do oddzielenia zakresu oddziaływania akcjonariusza na sprawy spółki od jego zaangażowania kapitałowego – mechanizmom zwiększającym kontrolę. Jest to fundamentalne, zarówno z punktu widzenia doktryny prawa, jak i praktyki, zagadnienie współczesnego ładu korporacyjnego, związane z granicami swobody kształtowania statutu spółki akcyjnej w kontekście tworzenia struktury praw udziałowych. Publikacja dostarcza kompleksowej analizy mechanizmów zwiększających kontrolę, nie tylko na płaszczyźnie dogmatycznej, ekonomicznej i porównawczej, ale także w ujęciu empirycznym – zawiera wyniki przeprowadzonych przez autora empirycznych analiz statutów wszystkich spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Prowadzone rozważania, przy wykorzystaniu szerokiego spektrum metod badawczych, szczegółowo przedstawiają występujące w obrocie konstrukcje, a także opisują dopuszczalny zakres ustanawiania mechanizmów zwiększających kontrolę w polskim prawie.

Podstawowym rozwiązaniem jest oparcie uprawnień korporacyjnych akcjonariuszy na modelu jedna akcja – jeden głos, zakładającym ścisłe powiązanie możliwości oddziaływania na sprawy spółki od liczby posiadanych przez każdego z akcjonariuszy akcji, niemniej systemy prawne przewidują szerokie spektrum odstępstw od tego modelu. Także polskie prawo spółek dopuszcza wprowadzenie konstrukcji zaburzających proporcjonalność pomiędzy udziałem kapitałowym a prawami korporacyjnymi, które mogą przybrać postać akcji uprzywilejowanych, uprawnień osobistych (art. 354 KSH), ograniczeń w zakresie wykonywania prawa głosu (art. 411 § 3 KSH), czy też szczególnych uprawnień państwa w spółkach o strategicznym znaczeniu (tzw. „złote akcje”). Poszczególnym mechanizmom zwiększającym kontrolę poświęcono w polskiej literaturze wiele opracowań dogmatycznych, brak jest jednak kompleksowego omówienia tej problematyki, zawierającego systemowe spojrzenie na ogół tych instytucji. W pracy przedstawiono tego rodzaju szerokie ujęcie.

Książka składa się z trzech części, które podzielone zostały na dziewięć rozdziałów.

Pierwsza część, stanowiąca tło przedstawionych w monografii rozważań, składa się z dwóch rozdziałów i zawiera analizy ekonomiczne, historyczne oraz prawnoporównawcze. Celem rozważań zawartych w pierwszym rozdziale jest przedstawienie ekonomicznych efektów związanych z mechanizmami zwiększającymi kontrolę, natomiast w drugim rozdziale uwaga poświęcona została aspektom historycznym oraz komparatystycznym. Na początku rozdziału zaprezentowano ewolucję podejścia do problemu rozkładu sił pomiędzy akcjonariuszami na kształtujących się w XIX oraz XX w. nowoczesnych rynkach kapitałowych, a w dalszej kolejności uwaga poświęcona została europejskiemu prawu spółek. Druga część pracy, składająca się z pięciu rozdziałów, poświęcona jest w całości polskiemu prawu spółek. W trzecim rozdziale przedstawiono precyzyjną definicję mechanizmów zwiększających kontrolę stworzoną na potrzeby prowadzonych analiz, wraz z typologią dopuszczalnych przez polskie prawo spółek rozwiązań, a następnie zaprezentowano ogólne statystyki wykorzystania mechanizmów zwiększających kontrolę w polskich spółkach giełdowych. Dane te stanowią także wstęp do kolejnych rozdziałów, w których przedstawiono szczegółowe wyniki analiz empirycznych dotyczących wykorzystania każdego mechanizmu z osobna. Czwarty rozdział pracy poświęcony jest akcjom uprzywilejowanym, w piątym rozdziale omówiono problematykę osobistych uprawnień akcjonariuszy, natomiast szósty rozdział zawiera analizę ograniczeń wykonywania prawa głosu (voting cap). W siódmym rozdziale rozważania poświęcone zostały problematyce granic obowiązywania mechanizmów zwiększających kontrolę. Omówiono zasadę przełamania – zniesienie odstępstw od proporcjonalności pomiędzy zaangażowaniem kapitałowym a zakresem oddziaływania na spółkę oraz ograniczeń w zakresie zbywalności akcji, z uwagi na przepis ustawy lub postanowienie statutu. Trzecia część pracy poświęcona została w całości problematyce złotych akcji, tzn. szczególnych uprawnień państwa w spółkach o strategicznym znaczeniu. W sposób szczegółowy scharakteryzowano linię orzeczniczą Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie złotych akcji (rozdział ósmy), a następnie tezy wynikające z orzecznictwa odniesione zostały do szczególnych uprawnień państwa (zarówno tych nadanych na mocy ustawy, jak i przewidzianych w statutach) w polskich spółkach (rozdział dziewiąty).