Zasada prawdy materialnej w postępowaniu karnym. Analiza w perspektywie funkcji prawa karnego
Monografia zawiera kompleksowe ujęcie problematyki zasady prawdy materialnej w postępowaniu karnym, łącząc przy tym rozważania teoretyczne z praktycznym ich zastosowaniem (zwłaszcza w kontekście stosowania trybów konsensualnych). W książce omówiono m.in.: kształtowanie się zasady prawdy materialnej na gruncie prawa polskiego, ale także w systemie common law oraz w regulacjach Międzynarodowego Trybunału Karnego, wpływ funkcji prawa karnego na zakres obowiązywania zasady prawdy materialnej, standardy realizacji tej zasady w kontekście skutecznego osiągnięcia celów prawa karnego.
Wykaz skrótów 11
Wstęp 15
Rozdział I Ustalenia terminologiczne i założenia teoretyczne 19
1. Wprowadzenie 19 2. Prawda materialna a prawda sądowa 21 2.1. Prawda materialna 21 2.2. Prawda sądowa 29 2.3. Relacje pomiędzy prawdą materialną a prawdą sądową 32 3. Prawda materialna jako zasada prawa procesowego 40 3.1. Pojęcie zasady prawa i zasady prawa procesowego 40 3.2. Zasada prawdy materialnej - dominujące kierunki interpretacyjne 43 3.2.1. Zasada prawdy materialnej - konieczność oparcia rozstrzygnięcia na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczywistością 43 3.2.2. Zasada prawdy materialnej - dyrektywa optymalizacyjna 47 3.3. Definicja zasady prawdy materialnej 50 3.4. Synonimiczne i bliskoznaczne określenia zasady prawdy materialnej 61 3.4.1. Zasada prawdy materialnej a zasada prawdy 61 3.4.2. Zasada prawdy materialnej a zasada prawdy obiektywnej 62 3.4.3. Zasada prawdy materialnej a inne pojęcia synonimiczne 68 4. Wpływ wybranych zasad i instytucji procesowych na realizację zasady prawdy materialnej 69 4.1. Uwagi wstępne 69 4.2. Wpływ modelu "czystej" kontradyktoryjności na realizację zasady prawdy materialnej 71 4.2.1. Wprowadzenie 71 4.2.2. Swobodna ocena dowodów a zasada prawdy materialnej 76 4.2.3. Bezstronność sądu a zasada prawdy materialnej 78 4.2.4. Aktywność sądu a zasada prawdy materialnej 79 4.3. Wpływ zasady bezpośredniości na realizację zasady prawdy materialnej 90 4.4. Wpływ zasady legalizmu i zasady oportunizmu na realizację zasady prawdy materialnej 93 4.5. Wpływ prekluzji dowodowej na realizację zasady prawdy materialnej 95 4.6. "Udowodnienie procesowe" jako gwarancja realizacji zasady prawdy materialnej 99 4.7. Uwagi końcowe 102
Rozdział II Zasada prawdy materialnej na gruncie polskiego procesu karnego 104
1. Wprowadzenie 104 2. Kształtowanie się zasady prawdy materialnej - aspekt historyczny 105 2.1. Zasada prawdy materialnej w okresie międzywojennym 105 2.2. Zasada prawdy materialnej w okresie PRL-u 109 2.2.1. Zasada prawdy materialnej w okresie 1945-1969 r. 109 2.2.2. Zasada prawdy materialnej w kodeksie postępowania karnego z 1969 r. 111 2.2.3. Zasada prawdy materialnej w Konstytucji PRL z 1952 r. 115 3. Zasada prawdy materialnej w kodeksie postępowania karnego z 1997 r. 116 3.1. Artykuł 2 § 2 k.p.k. 116 3.2. Artykuł 5 § 1 k.p.k. 120 3.3. Artykuł 10 § 2 k.p.k. 120 4. Zakres obowiązywania zasady prawdy materialnej 121 4.1. Uwagi wstępne 121 4.2. Ograniczenia realizacji zasady prawdy materialnej 128 4.2.1. Ograniczenia w zakresie gromadzenia materiału dowodowego 128 4.2.2. Ograniczenia w zakresie oceny materiału dowodowego 134 4.2.2.1. Ograniczenie zasady bezpośredniości 134 4.2.2.2. Domniemania prawne oraz inneograniczenia samodzielności jurysdykcyjnej sądu 137 4.3. Przyczyny ograniczeń realizacji zasady prawdy materialnej 148 5. Miejsce zasady prawdy materialnej w hierarchii zasad procesowych oraz cel jej obowiązywania 152 6. Zasada prawdy materialnej w Konstytucji RP 162 6.1. Uwagi wstępne 162 6.2. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji RP - zasada prawa do sądu jako źródło zasady prawdy materialnej 164 6.3. Artykuły 2, 42 i 175 Konstytucji RP jako źródła zasady prawdy materialnej 171 6.3.1. Zasada prawdy materialnej w art. 2 i 175 Konstytucji RP 171 6.3.2. Zasada prawdy materialnej w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP 175 6.3.3. Zasada prawdy materialnej w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP 178 6.3.4. Gwarancyjny charakter art. 42 ust. 1 i 3 Konstytucji RP a zasada prawdy materialnej 181 6.4. Artykuł 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz inne normykonstytucyjne jako źródła zasady prawdy materialnej 183 6.5. Uwagi końcowe 187
Rozdział III Zasada prawdy materialnej w systemie common law, regulacjach Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz w polskim procesie cywilnym 192
1. Wprowadzenie / 192 2. Zasada prawdy materialnej w systemie common law 193 2.1. Miejsce zasady prawdy materialnej 193 2.2. Przyczyny deprecjonowania zasady prawdy materialnej 202 2.3. Sprawiedliwość proceduralna jako alternatywa dla zasady prawdy materialnej 207 2.4. Konsekwencje deprecjonowania zasady prawdy materialnej 211 2.5. Wpływ tradycji prawnej na kształtowanie pozycji zasady prawdy materialnej 214 3. Zasada prawdy materialnej w regulacjach Międzynarodowego Trybunału Karnego 220 3.1. Kształtowanie się regulacji karnych o charakterze międzynarodowym 220 3.2. Zasada prawdy materialnej w międzynarodowym prawie karnym 222 3.2.1. Regulacje obowiązujące przed powstaniem Międzynarodowego Trybunału Karnego 222 3.2.2. Regulacje Międzynarodowego Trybunału Karnego 223 3.3. Zasada prawdy materialnej w perspektywie realizacji celów międzynarodowego postępowania karnego 227 3.3.1. Zasada prawdy materialnej a cele postępowania przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym 22 3.3.2. Zasada prawdy materialnej a "prawo do prawdy" 230 3.4. Zasada prawdy materialnej w regulacjach międzynarodowych - podsumowanie 233 4. Zasada prawdy materialnej w polskim procesie cywilnym 234 4.1. Uwagi wstępne 234 4.2. Zasada prawdy materialnej w okresie międzywojennym 235 4.3. Zasada prawdy materialnej w okresie PRL-u 238 4.4. Zasada prawdy materialnej w aktualnej obowiązującej procedurze cywilnej 241 4.5. Przyczyny odmiennego ukształtowania zasady prawdy materialnej w różnych okresach historycznych 245
Rozdział IV Funkcje prawa karnego a zasada prawdy materialnej 248
1. Wprowadzenie 248 2. Funkcje prawa karnego 250 2.1. Uwagi wstępne 250 2.2. Funkcje prawa karnego - charakterystyka 254 2.2.1. Funkcja ochronna 254 2.2.2. Funkcja sprawiedliwościowa 260 2.2.3. Funkcja gwarancyjna 270 2.2.4. Funkcja koncyliacyjna (kompensacyjna) 271 2.3. Uwagi końcowe 277 3. Wpływ funkcji prawa karnego na zakres obowiązywania zasady prawdy materialnej 278 3.1. Funkcja sprawiedliwościowa a zasada prawdy materialnej 278 3.2. Funkcja ochronna a zasada prawdy materialnej 282 3.3. Funkcja koncyliacyjna a zasada prawdy materialnej 290 3.4. Uwagi końcowe 292 4. Funkcje prawa karnego - hierarchia oraz ich wzajemne zależności 293 4.1. Hierarchia funkcji prawa karnego 293 4.2. Funkcja ochronna a funkcja sprawiedliwościowa 300 4.2.1. Zagadnienia podstawowe 300 4.2.2. Ograniczenia realizacji funkcji sprawiedliwościowej 302 4.2.2.1. Możliwość przełamania normy innocentem non condamnari 303 4.2.2.2. Możliwość przełamania normy impunitum non relinqui facinus 306 4.3. Funkcja ochronna a funkcja koncyliacyjna 310
Rozdział V Standard realizacji zasady prawdy materialnej w kontekście skutecznego osiągnięcia celów (funkcji) prawa karnego 313
1. Wprowadzenie 313 2. Bilans korzyści i zagrożeń 316 2.1. Korzyści wynikające z ograniczenia zasady prawdy materialnej 316 2.1.1. Szybkie zakończenie sporu 316 2.1.2. Likwidacja konfliktu 318 2.1.3. Optymalizacja kosztów 319 2.2. Zagrożenia wynikające z ograniczenia zasady prawdy materialnej 322 3. Standard realizacji zasady prawdy materialnej a przestępstwa cechujące się wysoką społeczną szkodliwością 326 3.1. Bilans korzyści i zagrożeń 326 3.2. Tryby konsensualne jako przykład ograniczenia zasady prawdy materialnej 335 3.2.1. Uwagi wstępne 335 3.2.2. Tryby konsensualne - charakterystyka 336 3.2.3. Tryby konsensualne a ograniczenie zasady prawdy materialnej 340 3.2.4. Tryby konsensualne w perspektywie realizacji funkcji prawa karnego 357 3.2.5. Ocena zmian zawartych w ustawie z dnia 27 września 2013 r. nowelizującej k.p.k. w zakresie poszerzenia zakresu przedmiotowego zastosowania trybów konsensualnych 365 4. Standard realizacji zasady prawdy materialnej a przestępstwa cechujące się niską i średnią społeczną szkodliwością 380 4.1. Uwagi wstępne 380 4.2. Bilans korzyści i zagrożeń 381 4.3. Granice ograniczenia standardu realizacji zasady prawdy materialnej 386 4.4. Tryby konsensualne a optymalna realizacja funkcji prawnokarnych 390 4.4.1. Tryby konsensualne w perspektywie realizacji funkcji prawa karnego 390 4.4.2. Porozumienia w zakresie ustaleń faktycznych a realizacja zasady prawdy materialnej 393
Podsumowanie 421
Wykaz orzeczeń 431
Bibliografia 437