Upolitycznienie problemu starzenia się społeczeństwa w Polsce
Autorzy przedstawiają zagadnienia towarzyszące procesom demograficznym w Polsce z perspektywy podejmowanych działań politycznych. Szczególną uwagę poświęcają procesowi upolitycznienia problemu starzejącego się społeczeństwa, instrumentom polityki demograficznej i społecznej oraz dyskursom politycznemu i medialnemu, zaistniałym w latach 1989–2016. Przemiany demograficzne, zwłaszcza proces starzenia się ludności, ze względu na swoją intensyfikację i złożoność stają się przedmiotem polityki państwa. Wypracowanie rozwiązań z zakresu polityki demograficznej i polityki społecznej, dostosowanych do wymogów coraz szybciej starzejącego się społeczeństwa i wyzwań społeczno-ekonomicznych XXI wieku to nagląca potrzeba. The authors show the issues connected with demographical processes in
Poland from the perspective of the political measures that have been implemented. They pay special attention to the process of
politicizing the problem of population ageing, the instruments of demographical and social policies as well as the political and media discourse that existed in the years 1989–2016.
Wstęp 9
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy procesu upolitycznienia problemów społecznych. Jak starzenie się społeczeństwa staje się przedmiotem polityki państwa 23
1.1. Model procesu upolitycznienia 24
1.2. Podmiotowy i przedmiotowy wymiar procesu upolitycznienia 31
1.3. Czynniki źródłowe i determinujące przebieg procesu upolitycznienia 35
1.4. Starzenie się społeczeństwa jako przedmiot polityki państwa 37
Rozdział 2. Polityka wobec starzenia się społeczeństwa w Polsce po 1989 roku. Najważniejsze działania i aktorzy 39
2.1. Polityka demograficzna i polityka wobec starzenia się społeczeństwa – rozważania terminologiczne 40
2.2. Wymiar podmiotowy polityki demograficznej w Polsce 43
Instytucje międzynarodowe 44
Rada Ministrów i administracja centralna 46
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 48
Władza ustawodawcza 50
Organy doradcze i eksperckie 50
Władza sądownicza i instytucje kontrolne 53
Administracja samorządowa 54
Partie polityczne 55
Organizacje pozarządowe 56
2.3. Tworzenie polityki demograficznej po 1989 roku 58
Rozdział 3. Analiza dyskursu politycznego wokół problemu starzenia się społeczeństwa w Polsce 69
3.1. Rola partii politycznych w procesie upolitycznienia 70
3.2. Okres I. Lata 1991–1997 72
3.3. Okres II. Lata 1997–2001 75
3.4. Okres III. Lata 2001–2005 77
3.5. Okres IV. Lata 2005–2007 79
3.6. Okres V. Lata 2007–2015 83
3.7. Okres VI. 2015–2017 92
3.8. Najważniejsze momenty w procesie upolitycznienia problemu starzejącego się społeczeństwa w Polsce 99
Rozdział 4. Analiza dyskursu medialnego wokół problemu starzenia się społeczeństwa w Polsce 103
4.1. Rola mediów w procesie upolitycznienia starzenia się społeczeństwa 104
4.2. Założenia i metodologia badania dyskursu medialnego 105
4.3. Dyskurs medialny a proces upolitycznienia starzenia się społeczeństwa w Polsce – wyniki analizy 107
4.4. Rola państwa wobec problemu starzejącego się społeczeństwa w opinii ekspertów 113
4.5. Krytyka działań państwa podejmowanych w odpowiedzi na starzejące się społeczeństwo 116
4.6. Poparcie działań politycznych podejmowanych wobec problemu starzejącego się społeczeństwa 120
4.7. Propozycje rekomendacji działań politycznych wobec problemu starzejącego się społeczeństwa 123
Rozdział 5. Proces upolitycznienia starzenia się społeczeństwa w Polsce w opinii polityków i ekspertów 126
5.1. Założenia i metodologia badania 127
5.2. Problem starzenia się społeczeństwa w opinii polityków i ekspertów 129
5.3. Początek procesu upolitycznienia starzenia się społeczeństwa w Polsce w opinii polityków i ekspertów 131
5.4. Ustawa o wieku emerytalnym i program „Rodzina 500 plus” jako kluczowe
momenty w procesie upolitycznienia starzenia się społeczeństwa w Polsce 135
5.5. Opieka długoterminowa jako wyzwanie związane ze starzeniem się społeczeństwa 141
Rozdział 6. Działania polityczne wobec starzejącego się społeczeństwa oraz ich uwarunkowania na poziomie regionalnym 145
6.1. Obecna i przewidywana sytuacja demograficzna polskich regionów 147
6.2. Strategie rozwoju demograficznego jako odpowiedź na starzejące się społeczeństwo 149
6.3. Czynniki inicjujące działania polityczne wobec starzejącego się społeczeństwa
na poziomie regionalnym – wyniki badania jakościowego 152
6.4. Uwarunkowania działań politycznych podejmowanych w odpowiedzi na zmiany demograficzne 156
6.5. W kierunku systemowej regionalnej polityki wobec starzenia się ludności 160
Podsumowanie 167
Załącznik 175
Bibliografia 178
Spis tabel i rysunków 194