W tomie IV Systemu prawa pracy przedstawione zostały zagadnienia dotyczące pozaumownych stosunków pracy. W kolejnych częściach szczegółowo omówiono stosunki pracy nawiązywane na podstawie powołania, wyboru i mianowania. Są to akty prawne kreujące nie tylko zatrudnienie pracownicze, ale również stosunki organizacyjne wykraczające poza obszar prawa pracy. Wymagało to uwzględnienia w prowadzonych rozważaniach również punktu widzenia innych dziedzin prawa, a zwłaszcza prawa administracyjnego. Struktura opracowania jest wyznaczona tym, że poszczególne pozaumowne stosunki zatrudnienia pracowniczego mają zróżnicowany rodowód oraz w różnym stopniu odbiegają od tego, co jest charakterystyczne dla umowy o pracę. Odrębnie zatem dla każdej z podstaw tych stosunków pracy zostały zaprezentowane takie kwestie, jak:
ich geneza i historia,
zakres zastosowania,
sposób nawiązania,
zmiana i rozwiązanie,
odrębności dotyczące uprawnień, obowiązków i odpowiedzialności,
charakter prawny.
Omówiono również źródła regulacji prawnej, odrębności dotyczące procedury rozstrzygania sporów z pozaumownych stosunków pracy oraz odrębności, jakie w odniesieniu do tych stosunków występują w zakresie zbiorowego prawa pracy.
Autorami poszczególnych rozdziałów są osoby z różnych ośrodków naukowych z całego kraju, które w swym dotychczasowym dorobku szczególnie wiele miejsca poświęciły kwestiom pozaumownych stosunków pracy, co gwarantuje, że przedstawione w opracowaniu rozważania cechuje odpowiedni poziom wnikliwości i profesjonalizmu.
Adresaci:
Książka przeznaczona jest przede wszystkim dla przedstawicieli nauki prawa pracy. Może się okazać szczególnie przydatna w dyskusji o przyszłości prawa pracy, która pozostaje w związku z działalnością Komisji przygotowującej nowy kodeks pracy. Powinna jednak być przydatna także dla praktyków, a zwłaszcza sędziów, adwokatów, radców prawnych i pracowników działów HR. Należy żywić nadzieję, że będzie także wykorzystywana w dydaktyce prawniczej.
SŁOWO WSTĘPNE |17 CZĘŚĆ I Zagadnienia ogólne ROZDZIAŁ 1 Zagadnienia wprowadzające |23 1.1. Wielość podstaw nawiązania stosunku pracy |23 1.2. Pozaumowne podstawy zatrudnienia a zasada swobodnego nawiązywania stosunków pracy |33 ROZDZIAŁ 2 Źródła regulacji pozaumownych stosunków pracy |38 2.1. Uwagi wstępne |38 2.2. Ewolucja źródeł pozaumownych stosunków pracy |43 2.3. Obowiązujące regulacje pozaumownych stosunków pracy |51 2.3.1. Międzynarodowe źródła regulacji pozaumownych stosunków pracy |51 2.3.2. Konstytucja jako źródło regulacji pozaumownych stosunków pracy |56 2.3.3. Pragmatyki zawodowe jako źródło pozaumownych stosunków pracy |58 2.3.3.1. Uwagi wstępne |58 2.3.3.2. Pragmatyki służbowe |60 2.3.3.3. Pragmatyki pracownicze |62 2.3.4. Ustawy ustrojowe jako źródło pozaumownych stosunków pracy |67 2.3.4.1. Uwagi wstępne |67 2.3.4.2. Zatrudnienie samorządowe |68 2.3.4.3. Zatrudnienie w urzędach państwowych |71 2.3.4.4. Zatrudnienie w organach wymiaru sprawiedliwości |72 2.3.5. Akty wykonawcze |73 2.3.6. Akty wewnętrzne |77 2.3.6.1. Uwagi wstępne |77 2.3.6.2. Układy zbiorowe pracy |78 2.3.6.3. Regulaminy |80 2.3.6.4. Statuty |82 2.4. Zróżnicowanie źródeł regulacji prawnej w zależności od aktu kreującego pozaumowne stosunki pracy |85 2.4.1. Uwagi wstępne |85 2.4.2. Mianowanie |87 2.4.3. Powołanie |89 2.4.4. Wybór |93 CZĘŚĆ II Stosunki pracy z powołania ROZDZIAŁ 3 Geneza i historia stosunków pracy z powołania |97 3.1. Wstęp |97 3.2. Geneza stosunków pracy z powołania |97 3.3. Historia przepisów prawnych dotyczących stosunków pracy z powołania po 1945 r. |110 ROZDZIAŁ 4 Zakres podmiotowy stosunków pracy z powołania |135 ROZDZIAŁ 5 Nawiązanie stosunku pracy z powołania |145 5.1. Uwagi wstępne |145 5.2. Organ właściwy do dokonania powołania |146 5.3. Zgoda osoby powołanej i forma aktu powołania |147 5.4. Treść aktu powołania |150 5.5. Tryb nawiązywania stosunku pracy na podstawie powołania |152 ROZDZIAŁ 6 Zmiany i ustanie stosunku pracy z powołania |157 6.1. Zmiana treści stosunku pracy z powołania |157 6.2. Ustanie stosunku pracy z powołania |159 6.3. Forma i treść aktu odwołania |161 6.4. Uprawnienia pracownika odwołanego w okresie wypowiedzenia |168 ROZDZIAŁ 7 Odrębności statusu prawnego pracowników zatrudnionych na podstawie powołania |170 ROZDZIAŁ 8 Charakter prawny powołania i stosunków pracy z powołania |176 CZĘŚĆ III Stosunki pracy z wyboru ROZDZIAŁ 9 Geneza i historia stosunków pracy z wyboru |205 9.1. Geneza stosunków pracy z wyboru w II Rzeczypospolitej |205 9.2. Geneza stosunków pracy z wyboru w prezydiach rad narodowych |210 9.3. Geneza stosunków pracy z wyboru w Polsce Ludowej |215 9.4. Ewolucja stosunków pracy z wyboru w latach 1974–1990 |218 9.5.Ewolucja stosunków pracy z wyboru w latach 1990–2008 |221 ROZDZIAŁ 10 Zakres zastosowania stosunków pracy z wyboru |225 10.1. „Obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika” a zakres podmiotowy stosunku pracy z wyboru |225 10.2. Zakres podmiotowy stosunku pracy z wyboru w świetle obowiązującego prawa |231 ROZDZIAŁ 11 Nawiązanie stosunku pracy z wyboru |241 11.1. Uwagi wstępne |241 11.2. Pojęcie wyboru |242 11.3. Wybór a mandat pracownika z wyboru |244 11.4. Wybór a członkostwo w organizacji o charakterze samorządnym i demokratycznym |246 11.5. Wybór a czas trwania pełnomocnictwa (kadencja) |248 11.6. Tryb prowadzący do nawiązania stosunku pracy z wyboru |249 11.7. Termin nawiązania stosunku pracy na podstawie wyboru |258 ROZDZIAŁ 12 Zmiana i ustanie stosunku pracy z wyboru |262 12.1. Zmiana treści stosunku pracy pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru |262 12.1.1. Uwagi wprowadzające |262 12.1.2. Elementy treści stosunku pracy pracowników wybieralnych |263 12.1.3. Zmiana warunków pracy i płacy pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru |271 12.2. Ustanie stosunku pracy z wyboru |283 12.2.1. Uwagi wprowadzające |283 12.2.2. Mechanizm (tryb i forma) ustania stosunku pracy pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru |284 12.2.3. Przyczyny (okoliczności) wygaśnięcia mandatu na przykładzie wybieralnych pracowników samorządowych |289 12.2.4. Elementy powszechnej ochrony trwałości zatrudnienia pracowników sprawujących swe funkcje na podstawie wyboru |304 12.2.5. Urlop bezpłatny dla pracownika zatrudnionego na podstawie wyboru |312 12.2.6. Uprawnienia przysługujące wybieralnym pracownikom bezprawnie odwołanym ze stanowiska |326 12.2.7. Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru |333 ROZDZIAŁ 13 Odrębności statusu prawnego pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru (uprawnienia, obowiązki, odpowiedzialność) |336 13.1. Uprawnienia |336 13.1.1. Szczególne uprawnienia |336 13.1.2. Możliwość uzyskania urlopu bezpłatnego |337 13.1.3. Możliwość powrotu do pracy po urlopie bezpłatnym |338 13.1.4. Szczególne uprawnienia płacowe |340 13.1.5. Uprawnienia procesowe |345 13.2. Obowiązki |346 13.3. Odpowiedzialność pracownika świadczącego pracę na podstawie wyboru| 348 13.3.1. Odpowiedzialność karna |348 13.3.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna |351 13.3.3. Odpowiedzialność materialna |354 13.3.4. Odpowiedzialność za powtarzające się naruszanie Konstytucji lub ustaw |357 13.3.5. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów antykorupcyjnych |359 13.3.6. Inne formy odpowiedzialności prawnej |360 ROZDZIAŁ 14 Charakter prawny stosunków pracy z wyboru |363 14.1. Uwarunkowania podmiotowe charakteru prawnego stosunku pracy z wyboru |363 14.2. Związek stosunku pracy z wyboru z funkcją organizacyjną |369 14.3. Terminowość stosunków pracy z wyboru |379 14.4. Kwestia wymogów kwalifikacyjnych |381 14.5. Problemy ustalania stosunków pracy z wyboru |384 14.6. Konkluzje |388 CZĘŚĆ IV Stosunki pracy z mianowania ROZDZIAŁ 15 Geneza i historia stosunków pracy z mianowania |393 15.1. Okres przedwojenny |393 15.2. Okres powojenny |401 ROZDZIAŁ 16 Zakres zastosowania stosunków pracy z mianowania |425 16.1. Zakres i charakter kodeksowej regulacji stosunku pracy z mianowania |425 16.2. Zakres stosunku pracy z mianowania w ustawach szczególnych |429 16.2.1. Zakres stosunku pracy z mianowania w administracji |430 16.2.2. Zakres stosunku pracy z mianowania w kontroli państwowej |432 16.2.3. Zakres stosunku pracy z mianowania w oświacie i nauce |433 16.2.4. Zakres stosunku pracy z mianowania w organach ochrony prawnej |435 ROZDZIAŁ 17 Rygory selekcyjne w stosunkach pracy z mianowania |439 17.1. Charakter rygorów selekcyjnych |439 17.2. Rodzaje rygorów selekcyjnych |440 17.2.1. Rygory dotyczące cech określających sytuację prawną i osobistą kandydata|440 17.2.1.1. Obywatelstwo |440 17.2.1.2. Korzystanie z praw publicznych |443 17.2.1.3. Niekaralność |448 17.2.1.4. Stan zdrowia |449 17.2.2. Rygory dotyczące kwalifikacji zawodowych |451 17.2.3. Rygory dotyczące kwalifikacji moralnych |452 ROZDZIAŁ 18 Nawiązanie stosunku pracy z mianowania |458 18.1. Uwagi wprowadzające |458 18.2. Pracodawca zatrudniający pracownika mianowanego |460 18.3. Wymogi i postępowanie kwalifikacyjne (aplikacyjne, egzaminacyjne) warunkujące możliwość zatrudnienia na podstawie stosunku pracy z mianowania |464 18.4. Podmioty dokonujące mianowania na określone stanowisko |475 18.5. Ustawowy obowiązek mianowania na stanowisko |477 18.6. Forma i treść aktu mianowania |482 18.7. Skutki prawne aktu mianowania |487 ROZDZIAŁ 19 Zmiana stosunku pracy z mianowania |498 19.1. Wstęp |498 19.2. Historyczne uwarunkowania zmian stosunku pracy z mianowana i ich współczesne reminiscencje |501 19.3. Pojęcie zmiany stosunku pracy |511 19.4. Zmiana stosunku pracy a uprawnienia kierownicze pracodawcy |519 19.5. Dyspozycyjność jako cecha stosunku pracy z mianowania |525 19.6. Charakter prawny stosunku pracy z mianowania a sposób dokonywania jego zmian |530 19.7. Problem stosowania przepisów kodeksu pracy dotyczących zmian treści stosunku pracy w stosunkach pracy z mianowania |543 ROZDZIAŁ 20 Ustanie stosunku pracy z mianowania |551 20.1. Uwagi wstępne |551 20.2. Przyczyny odrębnych rozwiązań w zakresie ustania stosunków pracy z mianowania |552 20.3. Prawna konstrukcja ustania stosunku pracy z nominacji |559 20.4. Okoliczności powodujące ustanie lub stanowiące przesłanki rozwiązania stosunku pracy z mianowania |569 20.5. Forma i tryb rozwiązania stosunku pracy z pracownikami mianowanymi |582 20.6. Uprawnienia przysługujące w związku z ustaniem stosunku pracy z mianowania |585 20.7. Roszczenia przysługujące w razie naruszenia przepisów o wygaśnięciu lub rozwiązaniu stosunków pracy z mianowania |587 20.8. Podsumowanie |589 ROZDZIAŁ 21 Podstawowe uprawnienia pracownika mianowanego |591 21.1. Uwagi wstępne |591 21.2. Wynagrodzenie zasadnicze |600 21.2.1. Teoretyczne podstawy kształtowania wynagrodzenia zasadniczego |601 21.2.2. Sposoby kształtowania wynagrodzenia zasadniczego w przypadku pracowników mianowanych |603 21.3. Dodatki związane ze zwiększeniem obowiązków |609 21.4. Wynagradzanie w przypadku nie wykonywania pracy |610 21.5. Świadczenia motywacyjne, zwiększające efektywność pracy |612 21.5.1. Premia wynikowa |613 21.5.2. Premia ocenna |614 21.5.3. Nagrody |617 21.5.4. Świadczenia stażowe |621 21.5.4.1. Dodatek stażowy |623 21.5.4.2. Nagroda jubileuszowa |625 21.5.4.3. Dodatkowe wynagrodzenie roczne |626 21.5.5. Świadczenia funkcyjne |626 21.6. Świadczenia związane z ustaniem stosunku pracy |628 21.6.1. Odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę bądź rentę |629 21.6.2. Odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników |630 21.6.3. Inne szczególne przypadki świadczeń dla osób, z którymi ustał stosunek pracy |631 21.7. Świadczenia związane z przeniesieniem |632 21.8. Urlopy pracownicze |633 21.8.1. Urlop pracowników naukowych |634 21.8.2. Urlop naukowy |635 21.8.3. Urlopy dla poratowania zdrowia |635 21.8.4. Dodatkowy urlop wypoczynkowy |636 21.8.5. Inne dodatkowe zwolnienia okolicznościowe |637 21.9. Podsumowanie |638 ROZDZIAŁ 22 Obowiązki pracownika mianowanego |641 22.1. Pojęcie i podział obowiązków |641 22.2. Obowiązki podstawowe |645 22.2.1. Obowiązek przestrzegania prawa |645 22.2.2. Obowiązek godnego zachowania się w służbie (i poza nią) |646 22.2.3. Obowiązek sumiennego i starannego wykonywania zadań |648 22.2.4. Obowiązek przestrzegania tajemnicy |650 22.2.5. Obowiązek wykonywania poleceń |652 22.3. Obowiązki dodatkowe |656 22.3.1. Obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych |656 22.3.2. Obowiązek poddania się okresowemu ocenianiu |660 22.3.3. Obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym |663 22.4. Szczególne zakazy i ograniczenia |665 22.4.1. Zakaz przynależności partyjnej oraz wykonywania mandatu posła, senatora, radnego |665 22.4.2. Ograniczenia dotyczące działalności związkowej i związane z niepolubownymi metodami rozwiązywania sporów zbiorowych |667 22.4.3. Ograniczenia związane z podejmowaniem dodatkowego zatrudnienia (czynności lub zajęć) oraz z prowadzeniem działalności gospodarczej |669 22.4.4. Zakaz podległości służbowej |674 ROZDZIAŁ 23 Odpowiedzialność pracowników mianowanych |678 23.1. Uwagi wstępne |678 23.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna |680 23.2.1. Pojęcie i charakter prawny odpowiedzialności dyscyplinarnej |680 23.2.2. Przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej |683 23.2.3. Kary orzekane w postępowaniu dyscyplinarnym |688 23.2.4. Organy postępowania dyscyplinarnego |691 23.2.4.1. Rzecznik dyscyplinarny |691 23.2.4.2. Komisje i sądy dyscyplinarne |693 23.3. Struktura postępowania w sprawach dyscyplinarnych i przesłanki jego wszczęcia |696 23.3.1. Postępowanie wyjaśniające |700 23.3.2. Postępowanie rozpoznawcze |702 23.3.3. Postępowanie odwoławcze |702 23.4. Zasady postępowania dyscyplinarnego |703 23.5. Sądowa kontrola orzecznictwa dyscyplinarnego |707 23.6. Zatarcie kar dyscyplinarnych |708 23.7. Odpowiedzialność dyscyplinarna za przewinienia mniejszej wagi i odpowiedzialność porządkowa |709 ROZDZIAŁ 24 Charakter prawny mianowania jako podstawy nawiązania stosunku pracy |716 ROZDZIAŁ 25 Status proceduralny pracowników pozaumownych |750 ROZDZIAŁ 26 Status pracowników pozaumownych w zbiorowym prawie pracy |760 ROZDZIAŁ 27 Perspektywy pozaumownych stosunków pracy w prawie polskim |777 WYKAZ SKRÓTÓW |791 BIBLIOGRAFIA |799 ORZECZNICTWO |843 INDEKS RZECZOWY |855