Rzymskie prawo prywatne. Kompendium

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Wydawnictwa prawnicze
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-8246-337-8
• ISBN druku: 978-83-8246-093-3
• EAN: 9788382463378
• Liczba stron: 376
• Sposób dostarczenia produktu elektronicznego
  Produkty elektroniczne takie jak Ebooki czy Audiobooki są udostępniane online po uprzednim opłaceniu (PayU, BLIK) na stronie Twoje konto > Biblioteka.

  Pliki można pobrać zazwyczaj w ciągu kilku-kilkunastu minut po uzyskaniu poprawnej autoryzacji płatności, choć w przypadku niektórych publikacji elektronicznych czas oczekiwania może być nieco dłuższy.

  Sprzedaż terytorialna towarów elektronicznych jest regulowana wyłącznie ograniczeniami terytorialnymi licencji konkretnych produktów.
• Ważne informacje techniczne
• Minimalne wymagania sprzętowe:
  • procesor: architektura x86 1GHz lub odpowiedniki w pozostałych architekturach
  • Pamięć operacyjna: 512MB
  • Monitor i karta graficzna: zgodny ze standardem XGA, minimalna rozdzielczość 1024x768 16bit
  • Dysk twardy: dowolny obsługujący system operacyjny z minimalnie 100MB wolnego miejsca
  • Mysz lub inny manipulator + klawiatura
  • Karta sieciowa/modem: umożliwiająca dostęp do sieci Internet z prędkością 512kb/s
• Minimalne wymagania oprogramowania:
  • System Operacyjny: System MS Windows 95 i wyżej, Linux z X.ORG, MacOS 9 lub wyżej, najnowsze systemy mobilne: Android, iPhone, SymbianOS, Windows Mobile
  • Przeglądarka internetowa: Internet Explorer 7 lub wyżej, Opera 9 i wyżej, FireFox 2 i wyżej, Chrome 1.0 i wyżej, Safari 5
  • Przeglądarka z obsługą ciasteczek i włączoną obsługą JavaScript
  • Zalecany plugin Flash Player w wersji 10.0 lub wyżej.
• Informacja o formatach plików:
  • PDF - format polecany do czytania na laptopach oraz komputerach stacjonarnych.
  • EPUB - format pliku, który umożliwia czytanie książek elektronicznych na urządzeniach z mniejszymi ekranami (np. e-czytnik lub smartfon), dając możliwość dopasowania tekstu do wielkości urządzenia i preferencji użytkownika.
  • MOBI - format zapisu firmy Mobipocket, który można pobrać na dowolne urządzenie elektroniczne (np.e-czytnik Kindle) z zainstalowanym programem (np. MobiPocket Reader) pozwalającym czytać pliki MOBI.
  • Audiobooki w formacie MP3 - format pliku, przeznaczony do odsłuchu nagrań audio.
• Rodzaje zabezpieczeń plików:
  • Watermark - (znak wodny) to zaszyfrowana informacja o użytkowniku, który zakupił produkt. Dzięki temu łatwo jest zidentyfikować użytkownika, który rozpowszechnił produkt w sposób niezgodny z prawem.
  • Brak zabezpieczenia - część oferowanych w naszym sklepie plików nie posiada zabezpieczeń. Zazwyczaj tego typu pliki można pobierać ograniczoną ilość razy, określaną przez dostawcę publikacji elektronicznych. W przypadku zbyt dużej ilości pobrań plików na stronie WWW pojawia się stosowny komunikat.

  Więcej informacji o publikacjach elektronicznych

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Rozdział pierwszy
Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
I. Pojęcie i znaczenie prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 1. Prawo rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 2. Rzymskie pojęcie prawa i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1. Ius i fas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2. Próby defi nicji prawa i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
II. Podziały prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 3. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 4. Ius publicum – ius privatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
§ 5. Ius civile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
§ 6. Ius gentium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
§ 7. Ius honorarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
§ 8. Ius naturale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
§ 9. Ius commune – ius singulare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
§ 10. Ius vetus – ius novum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
§ 11. Ius strictum – ius aequum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
III. Systematyka rzymskiego prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 12. Systematyka Ustawy XII tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 13. Systematyka edyktu pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 14. Systematyka Instytucji Gajusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 15. Systematyka pandektowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Rozdział drugi
Historyczny rozwój prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
I. Historyczny rozwój źródeł prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
§ 16. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2. Źródła poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
II. Rozwój rzymskiego prawa prywatnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 17. Periodyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 18. Prawo archaiczne (starorzymskie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1. Początki prawa. Zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1. Prawo zwyczajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2. Leges regiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Ustawa XII tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. Początki rzymskiej jurysprudencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4. Leges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
1. Leges rogatae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2. Plebiscita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
§ 19. Prawo przedklasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2. Edykty magistratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3. Ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4. Jurysprudencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
§ 20. Prawo klasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2. Senatus consulta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3. Edictum Salvianum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4. Rozwój jurysprudencji klasycznej. Ius publice respondendi . . . . . 50
1. Kierunki działalności i formy literackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2. Ius respondendi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5. Szkoły prawnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6. Przedstawiciele jurysprudencji klasycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
7. Instytucje Gajusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
8. Konstytucje cesarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
§ 21. Prawo poklasyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2. Zbiory konstytucji cesarskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3. Jurysprudencja. Ustawy o cytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1. Nauka prawa. Prawo wulgarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2. Ustawa o cytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4. Poklasyczne zbiory prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
§ 22. Kodyfi kacja justyniańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1. Prace kodyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2. Kodeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3. Digesta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4. Instytucje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5. Nowele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6. Corpus Iuris Civilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
III. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 23. Prawo rzymsko-bizantyjskie i jego zbiory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 24. Prawo rzymskie w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
1. Leges Romanae Barbarorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2. Szkoła glosatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3. Szkoła komentatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4. Kierunek humanistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
5. Szkoła historyczna i pandektystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6. Recepcja prawa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7. Kościół i prawo rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
§ 25. Prawo rzymskie w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1. Kwestia recepcji prawa rzymskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2. Nauka prawa rzymskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Rozdział trzeci
Proces cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
I. Ogólna charakterystyka, rozwój i organizacja procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 26. Pojęcie procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 27. Historyczny rozwój procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 28. Skarga (powództwo) – actio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
§ 29. Fazy procesu zwyczajnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
§ 30. Organizacja sądownictwa w okresie republiki i pryncypatu . . . . . . 77
§ 31. Sędzia prywatny i sądy kolegialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
§ 32. Jurysdykcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
§ 33. Właściwość sądu – forum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
§ 34. Strony procesowe i ich zastępcy procesowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
1. Strony procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2. Zdolność sądowa, zdolność procesowa i legitymacja procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3. Zastępcy procesowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
II. Proces legisakcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
§ 35. Rodzaje legisakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2. Poszczególne legisakcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
1. Legis actio sacramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2. Legis actio per iudicis arbitrive postulationem . . . . . . . . . . . . . 84
3. Legis actio per condictionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4. Legis actio per manus iniectionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
5. Legis actio per pignoris capionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
§ 36. Przebieg postępowania legisakcyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
III. Proces formułkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 37. Geneza i ogólna charakterystyka procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 38. Postępowanie w stadium in iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
1. Wezwanie do sądu – in ius vocatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2. Editio actionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
§ 39. Stanowisko pozwanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1. Sposoby zachowania pozwanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
2. Confessio in iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
3. Indefensio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4. Negatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5. Exceptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
§ 40. Litis contestatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
2. Skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
§ 41. Formułka procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. Części formułki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
1. Intentio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. Condemnatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
3. Demonstratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4. Adiudicatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5. Exceptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
6. Praescriptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
§ 42. Rodzaje skarg (actiones) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
1. Actiones in rem – actiones in personam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2. Actiones civiles – actiones honorariae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3. Actiones poenales – actiones rei persecutoriae – actiones mixtae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4. Actiones privatae – actiones populares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5. Actiones arbitrariae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
§ 43. Postępowanie w fazie apud iudicem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
1. Postępowanie dowodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2. Wyrok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
§ 44. Egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
1. Pojęcie i podstawy egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
2. Rodzaje egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
IV. Ochrona pozaprocesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
§ 45. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
§ 46. Poszczególne środki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
1. Interdykt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2. Restitutio in integrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3. Missio in possessionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
V. Proces kognicyjny (cognitio extra ordinem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 47. Organizacja sądownictwa w okresie dominatu . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 48. Cechy charakterystyczne procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 49. Przebieg postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
§ 50. Wyrok i apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
§ 51. Egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Rozdział czwarty
Prawo osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
I. Osoby fizyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
§ 52. Zdolność prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
1. Pojęcie osoby i zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2. Status . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3. Capitis deminutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
4. Koniec zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
§ 53. Niewolnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
1. Powstanie niewoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
2. Położenie prawne niewolnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
1. Niewolnik jako przedmiot prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2. Udział niewolników w obrocie majątkowym . . . . . . . . . . . . . 120
3. Zgaśnięcie niewoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4. Ustawy ograniczające wyzwolenia niewolników . . . . . . . . . . 123
§ 54. Wyzwoleńcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
§ 55. Półwolni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
§ 56. Wolni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Obywatele rzymscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Nabycie i utrata obywatelstwa rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . 125
2. Uprawnienia przysługujące obywatelom . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
2. Latini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3. Peregrini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
§ 57. Osoby sui iuris i alieni iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
§ 58. Inne przyczyny wpływające na zakres zdolności prawnej . . . . . . . 129
1. Infamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
2. Religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
II. Osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 59. Korporacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 60. Fundacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
III. Zdolność do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 61. Pojęcie zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 62. Ograniczenia zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . 134
1. Wiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
2. Choroba umysłowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3. Płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4. Marnotrawstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
IV. Czynności prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
§ 63. Pojęcie, rodzaje i skutki czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
1. Zdarzenia prawne – działania – czynności prawne . . . . . . . . . . 137
2. Rodzaje czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
3. Skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4. Nieważność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5. Konwalidacja i konwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
§ 64. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
1. Pojęcie wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
2. Zamierzona niezgodność pomiędzy wolą a jej oświadczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
3. Niezamierzona niezgodność pomiędzy wolą a jej oświadczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
1. Pomyłka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
2. Błąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
3. Ignorantia iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4. Dolus i metus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
1. Pobudka w czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
2. Dolus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
3. Metus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
§ 65. Treść czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
1. Elementy treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2. Warunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3. Termin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
4. Polecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
§ 66. Zastępstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Rozdział piąty
Prawo rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
I. Rodzina rzymska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
§ 67. Patriarchalna władza w rodzinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
§ 68. Agnacja i kognacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
1. Agnacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
2. Kognacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
§ 69. Powinowactwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
§ 70. Stanowisko prawne osób alieni iuris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
II. Prawo małżeńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
§ 71. Pojęcie i zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
2. Wymogi zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
3. Konkubinat i contubernium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4. Zaręczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5. Zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
§ 72. Conventio in manum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
§ 73. Rozwiązanie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
1. Sposoby rozwiązania małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
2. Rozwód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
3. Zniesienie manus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4. Małżeństwo ponowne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
§ 74. Ustawodawstwo małżeńskie cesarza Augusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
§ 75. Skutki zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1. Skutki w zakresie prawa osobowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
2. Skutki w zakresie prawa majątkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
2. Darowizny między małżonkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
3. Posag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
III. Władza ojcowska (patria potestas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
§ 76. Powstanie władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1. Sposoby powstania władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
2. Urodzenie w małżeństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
3. Przysposobienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
1. Adopcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
2. Arrogacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4. Legitymacja dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
§ 77. Treść władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
1. Władza nad osobami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
2. Władza nad majątkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
2. Peculium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3. Bona materna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
§ 78. Wygaśnięcie władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1. Sposoby wygaśnięcia władzy ojcowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
2. Emancypacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
IV. Opieka i kuratela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
§ 79. Sposoby powołania opiekuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
§ 80. Opieka nad niedojrzałymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
§ 81. Opieka nad kobietami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
§ 82. Kuratela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Rozdział szósty
Prawo rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
I. Rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
§ 83. Pojęcie rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
§ 84. Rzeczy wyjęte z obiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
§ 85. Podział rzeczy będących w obrocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
1. Res mancipi – res nec mancipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2. Rzeczy ruchome i rzeczy nieruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
3. Rzeczy pojedyncze – rzeczy złożone – rzeczy zbiorowe . . . . . . 181
4. Rzeczy oznaczone co do gatunku (genus) i co do cech
indywidualnych (species). Rzeczy zamienne i niezamienne . . . 182
5. Rzeczy zużywalne i niezużywalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
6. Rzeczy podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
7. Przynależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
8. Pożytki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
§ 86. Rodzaje władztwa nad rzeczami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
II. Posiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
§ 87. Pojęcie, geneza i rodzaje posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
2. Geneza i skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
3. Rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
1. Posiadanie a dzierżenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
2. Possessio ad interdicta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
3. Possessio iusta oraz possessio iniusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
§ 88. Nabycie i utrata posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1. Nabycie posiadania corpore et animo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1. Nabycie corpus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2. Nabycie animus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2. Nabycie wyjątkowe – solo animo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
3. Utrata posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
§ 89. Ochrona posesoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
1. Pojęcie ochrony posesoryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2. Interdictum uti possidetis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
3. Interdictum utrubi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4. Interdictum unde vi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
5. Interdictum de precario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
6. Interdictum quod vi aut clam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
III. Własność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
§ 90. Pojęcie i treść własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
§ 91. Rodzaje i ograniczenia własności. Współwłasność . . . . . . . . . . . . . 195
1. Własność kwirytarna i bonitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
2. Własność na gruntach prowincjonalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
3. Ograniczenia prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2. Ograniczenia prawa własności wynikające z prawa sąsiedzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
3. Zasada tzw. elastyczności prawa własności . . . . . . . . . . . . . . 198
4. Współwłasność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
§ 92. Nabycie własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
§ 93. Pierwotne sposoby nabycia własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
1. Zasiedzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
1. Pojęcie i rozwój historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
3. Longissimi temporis praescriptio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
4. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2. Zawłaszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3. Akcesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
1. Pojęcie i formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
2. Połączenie nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3. Połączenie ruchomości z nieruchomościami . . . . . . . . . . . . . 204
4. Połączenie ruchomości z ruchomościami . . . . . . . . . . . . . . . . 204
4. Przetworzenie rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
5. Nabycie własności na pożytkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
6. Znalezienie skarbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
§ 94. Pochodne sposoby nabycia własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
1. Mancypacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2. In iure cessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
3. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
§ 95. Ochrona prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
2. Rei vindicatio – skarga wydobywcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
1. Cele skargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2. Strony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Pożytki i nakłady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Actio negatoria – skarga negatoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
4. Actio Publiciana – powództwo publicjańskie . . . . . . . . . . . . . . . 215
IV. Prawa na rzeczy cudzej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
§ 96. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
§ 97. Służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
1. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
2. Służebności gruntowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
3. Służebności osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
1. Ususfructus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2. Usus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
3. Habitatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Operae servorum et animalium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Zasady dotyczące służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
5. Powstanie i zgaśnięcie służebności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
6. Ochrona służebności – actio confessoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
§ 98. Emfi teuza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
§ 99. Prawo zabudowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
§ 100. Prawo zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1. Pojęcie i rozwój historyczny zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1. Pojęcie i formy zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2. Fiducia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
3. Pignus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
4. Hypotheca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2. Powstanie i zgaśnięcie zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
3. Przedmiot prawa zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
4. Realizacja prawa zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
5. Wielość zastawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Rozdział siódmy
Zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
I. Pojęcie, ogólna charakterystyka i podział zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
§ 101. Pojęcie zobowiązania. Podział zobowiązań ze względu na ich charakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
1. Defi nicje źródłowe zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2. Elementy zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
3. Obligatio i prawa rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
4. Zobowiązania cywilne i naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
5. Zobowiązania jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące . . . 234
6. Zobowiązania ścisłego prawa i dobrej wiary . . . . . . . . . . . . . . . . 235
§ 102. Podmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
1. Wielość podmiotów zobowiązania. Zobowiązania podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2. Zobowiązania solidarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
3. Zmiana podmiotu zobowiązania. Cesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
§ 103. Źródła powstania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
1. Początki rzymskiej obligatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
2. Źródła zobowiązań w prawie klasycznym i poklasycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
§ 104. Przedmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
1. Świadczenie w zobowiązaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2. Odsetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
3. Zobowiązanie specyfi czne i gatunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
4. Zobowiązanie przemienne i upoważnienie przemienne . . . . . . 244
§ 105. Skutki niewykonania zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
1. Podstawy odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania . . . . 245
2. Szkoda i obowiązek jej naprawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
3. Wina dłużnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
4. Odpowiedzialność z tytułu custodia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
§ 106. Zwłoka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
II. Zobowiązania z kontraktów, z umów nieformalnych oraz jak gdyby
z kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
§ 107. Pojęcie i podział kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
§ 108. Kontrakt pożyczki (mutuum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
1. Pojęcie i konstrukcja kontraktu pożyczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
2. Senatus consultum Macedonianum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
3. Pożyczka morska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
§ 109. Kontrakt przechowania (depositum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
1. Pojęcie i skutki prawne zawarcia kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2. Szczególne rodzaje depozytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
§ 110. Kontrakt użyczenia (commodatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
1. Pojęcie i skutki prawne zawarcia kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
2. Uprawnienia i obowiązki stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
3. Commodatum a precarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
§ 111. Kontrakt zastawu ręcznego (pignus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
§ 112. Kontrakty werbalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
1. Stypulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
2. Inne kontrakty werbalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
§ 113. Kontrakty literalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
1. Expensilatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2. Chirographum i syngrapha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
§ 114. Emptio-venditio (kontrakt kupna-sprzedaży) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
1. Pojęcie i rozwój historyczny kontraktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
2. Towar i cena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
3. Obowiązki sprzedawcy i kupującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
4. Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu ewikcji . . . . . . . . . . . . . 264
5. Odpowiedzialność sprzedawcy z powodu wad fizycznych przedmiotu sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6. Umowy dodatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
§ 115. Kontrakt najmu (locatio-conductio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2. Najem rzeczy (locatio-conductio rei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
3. Najem usług (locatio-conductio operarum) . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
4. Najem dzieła (locatio-conductio operis faciendi) . . . . . . . . . . . . . 268
5. Lex Rhodia de iactu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
§ 116. Kontrakt spółki (societas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
2. Obowiązki wspólników i rozwiązanie kontraktu spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
3. Spółka a korporacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
§ 117. Kontrakt zlecenia (mandatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
§ 118. Kontrakty nienazwane (contractus innominati) . . . . . . . . . . . . . . . . 274
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2. Klasyfikacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
§ 119. Pacta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
2. Podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
§ 120. Pacta praetoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
1. Constitutum debiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
2. Recepta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
§ 121. Pacta legitima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
1. Kompromis (compromissum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2. Umowa darowizny (pactum de donatione) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
§ 122. Zobowiązania jak gdyby z kontraktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
1. Pojęcie i podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
2. Negotiorum gestio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3. Bezpodstawne wzbogacenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
III. Zobowiązania z deliktów i jak gdyby z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
§ 123. Zobowiązania z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
2. Podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
§ 124. Furtum (kradzież) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
2. Furtum manifestum – furtum nec manifestum . . . . . . . . . . . . . . . 284
3. Skargi z tytułu kradzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
§ 125. Rapina (rabunek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
§ 126. Iniuria (zniewaga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
§ 127. Damnum iniuria datum (bezprawne wyrządzenie szkody w cudzym majątku) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
§ 128. Przestępstwa prawa pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
1. Metus (przymus psychiczny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
2. Dolus (podstęp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
3. Fraus creditorum (działanie na szkodę wierzyciela) . . . . . . . . . . 289
§ 129. Zobowiązania jak gdyby z deliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
1. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
2. Wyrzucenie lub wylanie czegoś z budynku (deiectum vel eff usum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
3. Umieszczenie przedmiotu stwarzającego zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu (positum aut suspensum) . . . . . . . . . 291
4. Odpowiedzialność sędziego niewłaściwie prowadzącego proces (iudex qui litem suam fecit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
IV. Umocnienie i umorzenie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
§ 130. Umocnienie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
1. Sposoby umacniania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
2. Poręczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
3. Zadatek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
§ 131. Umorzenie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
§ 132. Umorzenie zobowiązań ipso iure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
1. Wykonanie zobowiązania – solutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
2. Zwolnienie z zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
3. Nowacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
4. Confusio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
5. Concursus causarum lucrativarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
§ 133. Umorzenie zobowiązań ope exceptionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
1. Pactum de non petendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
2. Potrącenie (compensatio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Rozdział ósmy
Prawo spadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
§ 134. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
1. Pojęcie prawa spadkowego i dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
2. Powołanie do dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
3. Hereditas i bonorum possessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
§ 135. Dziedziczenie testamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
1. Pojęcie testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
2. Rodzaje testamentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
1. Starorzymskie formy testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
2. Testament prawa pretorskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
3. Testamenty w prawie poklasycznym i justyniańskim . . . . . . 308
3. Nieważność i nieskuteczność testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
4. Kodycyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
5. Niegodność dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
§ 136. Treść testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
1. Ustanowienie dziedzica – heredis institutio . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
2. Cautio Muciana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
3. Podstawienie dziedzica – substitutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
§ 137. Dziedziczenie przeciwtestamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
1. Wydziedziczenie. Dziedziczenie przeciwtestamentowe formalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
2. Querella inoffi ciosi testamenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
3. Zachowek. Dziedziczenie przeciwtestamentowe materialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
§ 138. Dziedziczenie beztestamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
1. Pojęcie i rozwój historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
2. Dziedziczenie beztestamentowe według prawa cywilnego . . . . 319
3. Dziedziczenie beztestamentowe według edyktu pretorskiego . . . 320
4. Zmiany w dziedziczeniu beztestamentowym w okresie pryncypatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
5. Dziedziczenie beztestamentowe według prawa justyniańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
6. Kwarta ubogiej wdowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
§ 139. Nabycie spadku i jego skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
1. Nabycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
2. Skutki nabycia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
3. Transmisja powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
4. Podatek od spadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
§ 140. Nabycie spadku przez kilku spadkobierców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
1. Wielość dziedziców. Prawo przyrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
2. Zaliczenia na dział spadkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
3. Ochrona dziedzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
4. Spadek leżący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
§ 141. Zapisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
1. Pojęcie i rodzaje zapisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
2. Legat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
1. Legat windykacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
2. Legat damnacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
3. Legat sinendi modo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
4. Legat per praeceptionem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
3. Ograniczenie zapisów. Kwarta falcydyjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
4. Fideikomisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
5. Fideikomis uniwersalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Literatura wybrana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Łacińskie sentencje prawnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Indeks terminów i zwrotów łacińskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369