Jaka jest sytuacja życiowa dorastającej jednostki w przestrzeni życiowej wyznaczonej przez rodzinę migracyjną? Czy istnieje zależność pomiędzy preferowanymi przez rodziców stylami wychowania a czasem rozłąki migracyjnej? Jaki jest obraz samego siebie osób dorastających w relacjach interpersonalnych w aspekcie cech wewnętrznych określonych stylami funkcjonowania? Na te i wiele innych pytań próbuje odpowiedzieć dr Anna Dąbrowska, której zainteresowania naukowe skupiają się wokół rodzin patologicznych, dysfunkcjonalnych oraz stojących w obliczu różnego typu kryzysów. Szczególną uwagę skupia na postrzeganiu rzeczywistości społecznej przez młodzież wychowującą się w tego rodzaju środowiskach rodzinnych. W niniejszej publikacji na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 300 szkołach przedstawia sytuację życiową dorastających wychowujących się w rodzinach rozłączonych przestrzennie, a także nakreśla dla nich strategię działań wspierających w formie modelu realnego (zalecanego) oraz modelu wzorcowego. Książka jest kierowana do osób, które z racji wykonywanego zawodu i pełnionych funkcji potrzebują rzetelnej wiedzy o rodzinie migracyjnej – dość nowym i wciąż jeszcze mało rozpoznanym typie środowiska wychowawczego. Anna Dąbrowska – dr nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Pracownik naukowo-dydaktyczny w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wstęp 7 1. Procesy migracyjne jako forma mobilności przestrzennej ludności 12 1.1. Analiza typów migracji 13 1.2. Migracje zarobkowe – przyczyny i skutki psychologiczne, ekonomiczne, społeczne 19 2. Rodzina – system więzi społecznych i emocjonalnych 26 2.1. Rodzina współczesna jako system psychospołeczny 26 2.2. Podstawowy ekosystem człowieka jako miejsce zaspokajania elementarnych potrzeb 38 3. Rodzina wobec rzeczywistości migracyjnej 46 3.1. Migracje jako źródło przemian w środowisku rodzinnym 47 3.2. Miejsce dorastającego człowieka w rodzinie rozłączonej przestrzennie. Przegląd wybranych stanowisk 57 3.2.1. Specyfika procesu uspołecznienia i wychowania w rodzinie migracyjnej 63 3.2.2. Rodzice jako wzór identyfikacji 75 4. Determinanty społecznego funkcjonowania dorastających 95 4.1. Dorastanie – potencjał i zagrożenie w rozwoju jednostki 95 4.1.1. Rozwój w okresie dorastania. Cechy wspólne 96 4.1.2. Stadium adolescencji i jego specyfika w sytuacji rozłąki migracyjnej 99 4.2. Przestrzeń życiowa człowieka oraz interakcyjny model jego funkcjonowania 109 4.2.1. Interakcyjny model funkcjonowania jednostki w otoczeniu 109 4.2.2. Rola czynników biologicznych w rozwoju człowieka 118 4.2.3. Rola czynników środowiskowych w rozwoju człowieka 121 4.3. Rozwiązania systemowe w zakresie wsparcia i pomocy w sytuacji kryzysu rodziny 123 4.3.1. Wsparcie społeczne – zagadnienia ogólne 124 4.3.3. Konkretyzacja form wsparcia społecznego 135 5. Metodologia przeprowadzonych badań empirycznych – konceptualizacja i operacjonalizacja 142 5.1. Przedmiot i cel badań 143 5.2. Problemy badawcze 146 5.3. Zmienne i wskaźniki zmiennych 148 5.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze 152 5.5. Czas, miejsce, przebieg badań oraz charakterystyka próby badawczej 155 5.6. Metody analizy statystycznej 158 6. Przestrzeń życiowa wyznaczona przez rodzinę. Analiza porównawcza 159 6.1. Portret rodziny migracyjnej i niemigracyjnej – sytuacja socjoekonomiczna 160 6.1.1. Cechy społeczno-demograficzne rodzin 160 6.1.2. Poziom warunków socjobytowych 163 6.2. Style wychowania w rodzinie w percepcji badanej młodzieży 169 6.3. Doświadczenie realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczej w porównywanych grupach młodzieży 178 6.3.1. Postrzeganie domu rodzinnego uwarunkowane specyfiką rodziny rozłączonej przestrzennie 181 6.3.2. Metody postępowania wychowawczego w rodzinach migracyjnych i niemigracyjnych 190 7. Sytuacja życiowa młodzieży uwarunkowana obrazem samego siebie i własnego zachowania. Analiza porównawcza 196 7.1. Funkcjonowanie badanych w relacjach interpersonalnych 197 7.2. Funkcjonowanie młodzieży w rolach społecznych. Opis i analiza 208 7.3. Zaburzenia procesu socjalizacji. Autoocena badanych 232 7.4. Plany życiowe dorastających w aspekcie wychowania w rodzinie migracyjnej i niemigracyjnej 247 7.5. Dyskusja i synteza wyników w kontekście przyjętych założeń teoretycznych i metodologicznych 251 8. Holistyczny model wsparcia dla rodzin migracyjnych 260 8.1. Prawna ochrona i opieka nad dzieckiem w rodzinie. Działania o charakterze informacyjno-edukacyjnym 281 8.2. Rola szkoły i instytucji edukacyjnych w systemie wsparcia dziecka i rodziny migracyjnej 289 8.3. Rola lokalnych instytucji w systemie pomocy rodzinie rozłączonej przestrzennie 296 8.4. Współpraca międzyinstytucjonalna w systemie wsparcia rodzin migracyjnych 300 Zakończenie 323 Summary 325 Bibliografia 327 Spis tabel i rycin 349 Table of contents 351 Aneks 353 Załącznik 1 353 Załącznik 2 357