Projektowanie czy planowanie konfrontuje nas z pytaniem o przyszłość, o konfiguracje, które będą podtrzymywać, przemieniać lub „grzebać” nasze obecne wyobrażenia o życiu społecznym. Dominujące formy myślenia i organizacji przyszłości powstałe podczas transformacji ustrojowej Polski po roku 1989 są skorupą, która ma reprezentować to, co trwałe i pewne. W istocie jest popękana i krucha, coraz słabiej pozwala zrozumieć sposób, w jaki współczesne społeczeństwo polskie konstruuje swój czas. Problem rozpływającego się horyzontu przyszłości, a przynajmniej łatwości, z jaką dziś przychodzi nam jego dekonstrukcja, staje się wyzwaniem intelektualnym, które prowadzi Autora w głąb analizy teorii czasu społecznego i dyskursów o modernizacji w Polsce.
dr Mikołaj Lewicki – socjolog, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego; jego główne zainteresowania to socjologia gospodarcza oraz socjologia kultury. Bada mechanizmy wartościowania na rynkach i konstruowania rynków, rozwoju społeczno-gospodarczego opartego na tzw. poszerzonym polu kultury, kredyty hipoteczne i życie z hipoteką oraz procesy urbanizacyjne w Warszawie. Współautor monografii Kultura na peryferiach.
Spis treści WPROWADZENIE 9 Struktury oczekiwań 14 Czas pieniądza 15 Czas miłości 19 Część I Nowoczesność i modernizacja. Ramy pojęciowe 27 Wprowadzenie 29 Socjologia nowoczesności i postkomunizm 29 Rozdział 1 Definicja nowoczesności i modernizacji 37 1.1. Nowoczesność jako pojęcie oraz jako epoka historyczna 38 1.2. Podstawy ładu społecznego – racjonalizm i naukowe poznanie 45 1.3. Redefinicja racjonalności porządku społecznego – „nowoczesność zorganizowana” 48 Rozdział 2 Modernizacja 51 2.1. Modernizacja – model klasyczny 53 2.2. Jedna modernizacja czy wiele modernizacji? 66 2.3. Modernizacja i jej „skutki uboczne” (kwestia nacjonalizmu i państwa narodowego) 70 2.4. „Tradycja” i „nowoczesność” – krytyka i rewizja podziału 75 2.5. Krytycy klasycznej teorii modernizacji 82 2.6. Modernizacja jako proces globalny 93 Rozdział 3 Koniec nowoczesności? 100 3.1. Kontrowersje wokół nowoczesności – krytyka i redefinicja 101 3.2. Ład społeczny nowoczesności i jego destabilizacja 108 3.3. Postmodernizm i późna nowoczesność 110 3.4. Status poznania i wiedzy 113 3.5. „Późna nowoczesność” jako diagnoza i projekt 116 3.6. Nowoczesność i problem czasu społecznego 123 Część II Czas społeczny i nowoczesność 127 Wprowadzenie 129 Na głodzie czasu 129 Rozdział 4 Kategoria czasu w naukach społecznych – postawienie problemu 137 4.1. Dlaczego czas ma być społeczny? 140 4.2. Czas serii A i serii B 146 4.2.1. Czas serii B: czas linearny – czas naturalny – czas zegarowy 148 4.2.2. Czas industrialny i czas jako towar 154 4.2.3. Standard time nowoczesności zorganizowanej 159 4.2.4. Czas nowoczesności 164 4.3. Czas serii A 167 4.3.1. Funkcja społeczna czasu 173 4.3.2. Czas serii A – między faktem społecznym a subiektywnym przeżywaniem 177 Rozdział 5 Czas jako fenomen rozumienia ludzkiego działania 181 5.1. Czas (społeczny) według G.H. Meada 187 5.2. Przyszłość jako horyzont oczekiwań (możliwości) 191 5.3. Nieprawdopodobieństwo komunikacji i czas – Niklas Luhmann o czasie 197 Rozdział 6 Nowoczesność zorganizowana i czas 215 6.1. Późna nowoczesność 218 6.2. Redefinicja czasu (późnej) nowoczesności 222 6.3. Czas właściwy – Eigenzeit 228 Podsumowanie 235 Część III Modernizacja i czas transformacji Polski po roku 1989 239 Wprowadzenie 241 Paradoksy transformacji i modernizacji polski 241 Rozdział 7 Modernizacja i czas 249 Poza czasem transformacji 252 Ruch 253 „Już być nie może jak jest” 254 Ruch ruchu społecznego 260 Nowoczesność i ruch 262 Detemporalizacje 265 Antypolityczna polityka 265 Wnioski 268 7.1. Transformacja jako rewolucja oraz powrót do normalności 271 7.2. Dyskurs rewolucyjny 280 7.3. Radykalne przywracanie normalności 283 7.3.1. Odpolitycznienie gospodarki i przeniesienie odpowiedzialności na inne podsystemy 286 7.3.2. „Laboratorium historii” 286 7.3.3 „Płaczą i wierzą” – odroczona struktura gratyfikacji „nowego” Społeczeństwa 287 Rozdział 8 Antyutopijność projektu i utopijność technologii 290 8.1. „Przeszłość nie może się skończyć” 293 8.1.1. Ciągłość PRL i III RP 293 8.1.2. „Polacy, jeszcze jeden krok, by stać się prawdziwymi republikanami”. Przeszłość idealizowana – republika 296 8.2. Rewolucja pożera własne dzieci 303 8.3. Upadek (pojęcia) rewolucji? 314 8.4. Transformacja – modernizacja – postmodernizacja 318 Część IV Przyszłość przeszłości i historia przyszłości: wymiary czasu modernizacji Polski 335 Rozdział 9 Zmiana społeczna poza paradygmatem modernizacji jako transformacji 337 9.1. Przeszłość jako warunek przyszłości 338 9.2. Przeszłość polski jako przestrzeń doświadczania (aktualnych) problemów 341 Fantomowa przyszłość 346 9.3. Nostalgia jako przeszłość refleksywizowana 352 9.4. Demontaż rozwoju (idei) społeczeństwa obywatelskiego 358 Rozdział 10 Przyszłość – od przeszłości horyzontu oczekiwań do rozszerzonej teraźniejszości 361 10.1. Oczekiwania wobec przełomu 374 10.2. Kapitalizm jako podstawa transformacji 376 10.3. Przełom roku 1989 382 10.4. Indywidualizacja ryzyka 384 10.5. Model polaryzacyjno-dyfuzyjny czy dryf rozwojowy? 391 10.6. Skok w ponowoczesność 394 10.7. Problem bezpieczeństwa i ryzyka 398 ZAKOŃCZENIE 401 Teraźniejszość 401 Bibliografia 413 Indeks nazwisk 435