Prawa człowieka
Podręcznik przedstawia najważniejsze problemy nauki o prawach człowieka. Obejmuje wstępne zagadnienia teoretyczne, informacje o istniejących systemach instytucjonalnych ochrony praw jednostki oraz omówienie treści poszczególnych praw, zwłaszcza praw osobistych i politycznych. Zawiera liczne odwołania do praktyki orzeczniczej organów wymiaru sprawiedliwości i Trybunału Konstytucyjnego, a także organów międzynarodowych, zwłaszcza Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Konstrukcja wykładu nawiązuje w dużym stopniu do systematyki Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Drugie wydanie zostało zaktualizowane i poszerzone o nowe wątki, zwłaszcza dotyczące praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Przy doborze zagadnień szczegółowych i formy ich prezentacji autorzy wykorzystali doświadczenie dydaktyczne, zdobyte dzięki prowadzeniu zajęć nie tylko z zakresu praw człowieka, lecz także dyscyplin pokrewnych, przede wszystkim prawa konstytucyjnego. Adresaci: Podręcznik jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa. Ze względu na przystępną formę wykładu może być wykorzystywany przez słuchaczy kierunków pokrewnych, takich jak administracja, nauki polityczne, stosunki międzynarodowe, europeistyka i bezpieczeństwo wewnętrzne.
Wykaz skrótów | str. 11
Wykaz powołanych aktów prawnych | str. 15
Od autorów | str. 19
Rozdział 1
Zagadnienia wstępne (Wojciech Brzozowski) | str. 23
1. Prawo podmiotowe i pojęcia pokrewne | str. 23
2. Prawa i wolności | str. 26
3. Idea praw człowieka | str. 29
4. Generacje praw człowieka | str. 31
5. Podmioty praw człowieka | str. 33
6. Adresaci praw człowieka | str. 37
7. Granice i ograniczenia praw człowieka | str. 39
8. Efekt mrożący | str. 44
9. Derogacja zobowiązań z zakresu praw człowieka | str. 45
10. Prawa człowieka a rządy prawa | str. 46
Rozdział 2
Krajowy system ochrony praw człowieka i obywatela (Marcin Wiącek) | str. 49
1. Uwagi wstępne | str. 50
2. Sądy | str. 50
3. Trybunał Konstytucyjny | str. 57
4. Trybunał Stanu | str. 63
5. Rzecznik Praw Obywatelskich i inne organy rzecznikowskie | str. 65
Rozdział 3
Regionalne systemy ochrony praw i wolności (Adam Krzywoń) | str. 70
1. Uwagi wstępne | str. 71
2. Europejski system ochrony praw i wolności – Rada Europy | str. 71
2.1. Rada Europy | str. 71
2.2. Europejska Konwencja Praw Człowieka | str. 73
2.3. Ewolucja mechanizmów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka | str. 74
2.4. Prawa i wolności zagwarantowane w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz zasady przewodnie | str. 76
2.5. Europejski Trybunał Praw Człowieka | str. 80
2.6. Skargi międzypaństwowe oraz skargi indywidualne | str. 82
2.7. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka | str. 84
2.8. Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka | str. 86
2.9. Inne konwencje Rady Europy | str. 89
3. Europejski system ochrony praw i wolności – Unia Europejska | str. 92
3.1. Unia Europejska a prawa jednostki | str. 92
3.2. Karta Praw Podstawowych | str. 93
3.3. Przystępowanie Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka | str. 96
4. Pozaeuropejskie systemy ochrony praw człowieka | str. 99
4.1. System międzyamerykański | str. 99
4.2. System afrykański | str. 100
Rozdział 4
Uniwersalny system ochrony praw człowieka (Wojciech Brzozowski) | str. 101
1. U źródeł uniwersalnego systemu ochrony | str. 101
2. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka | str. 104
3. Od Deklaracji do Paktów | str. 107
4. Mechanizmy kontrolne Paktów | str. 110
5. Inne traktaty w systemie ONZ | str. 114
6. Nowe organy ochrony praw człowieka | str. 116
Rozdział 5
Godność człowieka, prawna ochrona życia, zakaz maltretowania (Adam Krzywoń) | str. 118
1. Godność człowieka | str. 118
1.1. Godność osobowa i godność osobowościowa | str. 118
1.2. Cechy godności człowieka | str. 119
1.3. Socjalny wymiar godności człowieka | str. 122
2. Prawo do ochrony życia | str. 123
2.1. Bezwzględny zakaz stosowania kary śmierci | str. 123
2.2. Początek i koniec prawnej ochrony życia | str. 125
2.3. Ograniczenia prawa do ochrony życia | str. 127
2.4. Planowanie akcji z użyciem siły | str. 128
2.5. Ochrona życia przed atakami ze strony osób trzecich | str. 130
2.6. Proceduralny aspekt prawa do ochrony życia | str. 131
3. Zakaz maltretowania | str. 132
3.1. Treść i podstawy zakazu maltretowania | str. 132
3.2. Absolutny charakter zakazu maltretowania | str. 133
3.3. Test ścisłej konieczności użycia siły | str. 134
3.4. Tortury | str. 136
3.5. Maltretowanie wynikające z warunków panujących w zakładach karnych | str. 137
3.6. Inne przypadki maltretowania | str. 140
Rozdział 6
Wolność osobista i odpowiedzialność jednostki (Marcin Wiącek) | str. 142
1. Wolność osobista | str. 142
2. Zasada ne bis in idem | str. 149
3. Zakaz karania bez podstawy prawnej | str. 152
Rozdział 7
Prawo do sądu i rzetelnego procesu sądowego (Marcin Wiącek) | str. 160
1. Treść i ograniczenia prawa do sądu | str. 161
2. Uprawnienia składające się na prawo do sądu | str. 161
3. Postępowanie sądowe w sprawach karnych | str. 169
Rozdział 8
Prawo do prywatności (Wojciech Brzozowski) | str. 173
1. Źródła prawa do prywatności | str. 173
2. Tożsamość człowieka | str. 176
2.1. Tożsamość rodzinna | str. 176
2.2. Tożsamość płciowa i orientacja seksualna | str. 179
3. Autonomia człowieka | str. 181
3.1. Płodność człowieka | str. 181
3.2. Autonomia informacyjna | str. 184
3.3. Inne aspekty autonomii jednostki | str. 187
4. Prawo do ochrony czci i dobrego imienia | str. 188
5. Prawo do ochrony życia rodzinnego | str. 190
6. Tajemnica komunikowania się | str. 194
7. Nienaruszalność mieszkania | str. 196
Rozdział 9
Wolność myśli, sumienia i religii (Wojciech Brzozowski) | str. 198
1. Konstrukcja prawna | str. 198
2. Przekonania podlegające ochronie | str. 202
3. Czynności kultowe | str. 204
4. Symbole i ubiór religijny | str. 206
5. Nauczanie religii i wychowanie religijne dzieci | str. 209
6. Inne formy uzewnętrzniania przekonań religijnych | str. 213
7. Ochrona uczuć religijnych | str. 216
8. Status wspólnot religijnych i światopoglądowych | str. 218
Rozdział 10
Wolność wypowiedzi (Adam Krzywoń) | str. 223
1. Uwagi wstępne | str. 223
2. Indywidualny i zbiorowy aspekt wolności wypowiedzi | str. 224
3. Forma i treść wypowiedzi | str. 226
4. Wypowiedź polityczna oraz debata w sprawach publicznych | str. 228
5. Wolność twórczości artystycznej i swoboda badań naukowych | str. 230
6. Autor wypowiedzi | str. 233
7. Status osoby, do której odnosi się wypowiedź | str. 234
8. Ograniczenia wolności wypowiedzi | str. 239
9. Wolność wypowiedzi a ochrona pamięci historycznej | str. 243
Rozdział 11
Wolność zgromadzeń i zrzeszania się (Marcin Wiącek) | str. 246
1. Wolność zgromadzeń | str. 246
1.1. Podstawy prawne i treść wolności zgromadzeń | str. 246
1.2. Pojęcie i cechy zgromadzenia | str. 248
1.3. Wymóg pokojowości zgromadzenia | str. 249
1.4. Wolność organizowania zgromadzeń | str. 251
1.5. Wolność uczestniczenia w zgromadzeniach | str. 255
2. Wolność zrzeszania się | str. 257
2.1. Podstawy prawne i treść wolności zrzeszania się | str. 257
2.2. Pojęcie i rodzaje zrzeszeń | str. 258
2.3. Ograniczenia wolności zrzeszania się | str. 260
Rozdział 12
Zasada równości i zakaz dyskryminacji (Adam Krzywoń) | str. 264
1. Podstawy prawne zasady równości i zakazu dyskryminacji | str. 265
2. Treść zasady równości | str. 267
3. Równość jako tzw. metaprawo | str. 272
4. Równość w stanowieniu prawa i w jego stosowaniu | str. 273
5. Odstępstwa od zasady równości | str. 275
6. Równość kobiet i mężczyzn | str. 277
7. Zakaz dyskryminacji | str. 279
Rozdział 13
Wybrane prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne | str. 284
1. Prawo do własności i innych praw majątkowych (Marcin Wiącek) | str. 285
1.1. Podstawy prawne i treść prawa do własności | str. 285
1.2. Ograniczenia prawa do własności | str. 286
1.3. Odebranie prawa do własności | str. 287
1.4. Ochrona praw majątkowych innych niż prawo do własności | str. 289
2. Wolność działalności gospodarczej (Marcin Wiącek) | str. 291
2.1. Podstawy prawne i treść wolności działalności gospodarczej | str. 291
2.2. Ograniczenia wolności działalności gospodarczej | str. 293
3. Prawo do ochrony zdrowia (Marcin Wiącek) | str. 295
3.1. Podstawy prawne i treść prawa do ochrony zdrowia | str. 295
3.2. Uprawnienia składające się na prawo do ochrony zdrowia | str. 297
4. Prawo do nauki (Wojciech Brzozowski) | str. 299
4.1. Treść i znaczenie prawa do nauki | str. 299
4.2. Zagadnienia szczegółowe | str. 301
5. Prawo do kultury (Wojciech Brzozowski) | str. 303
6. Prawa pracownicze (Adam Krzywoń) | str. 305
6.1. Podstawy prawne ochrony praw pracowniczych | str. 305
6.2. Praca i pracownik | str. 307
6.3. Indywidualne prawa pracownicze | str. 308
6.4. Zbiorowe prawa pracownicze | str. 309
7. Prawo do zabezpieczenia społecznego (Adam Krzywoń) | str. 309