Parenteza ze składnikiem czasownikowym we współczesnym języku polskim
Uznana hipoteza lingwistyczna o abstrakcyjności systemu językowego zmusza do akceptacji twierdzenia, że dowolny paradygmat opisu – bez względu na przyjęte założenia metodologiczne oraz stosowane procedury badawcze – jest zawsze przybliżonym odwzorowaniem stanu realnego. Tym samym należy przyjąć, że żadnej gramatyce nie można przypisywać cech absolutnych – „nie ma takiego modelu, któremu nie dałoby się przeciwstawić modelu lepszego”. Stwierdzenie to z kolei prowadzi do konkluzji, że w obrębie dowolnego – niesprzecznego i eksplicytnego – paradygmatu naukowego znajdują się zagadnienia, których adekwatny opis zgodny z zadeklarowanymi założeniami jest trudny do zrealizowania.
Wstęp 9
ROZDZIAŁ I. DOTYCHCZASOWE POGLĄDY NA TEMAT PARENTEZY 15
1. Wprowadzenie 15
2. Parenteza jako człon wypowiedzenia zestawionego 18
2.1. Definicja zjawiska 20
2.2. Typologia wyrażeń parentetycznych 23
3. Wyrażenia parentetyczne a komentarze metatekstowe 26
4. Parenteza w składni zależności I. Mielczuka 29
5. Wyrażenia wtrącone w polskiej składni strukturalnej 33
6. Parenteza w składni formalnej Świdzińskiego 36
7. Podsumowanie 45
ROZDZIAŁ II. WTRĄCENIE A PARENTEZA - PROBLEMY DEFINICYJNE 47
1. Wprowadzenie 47
2. Pojęcie „wtrącenie" i jego zakres 48
2.1. Cechy dystynktywne wtrącenia 50
2.2. Status obiektu współwystępującego z wtrąceniem 52
2.3. Sygnały izolacji 54
2.3.1. Dwustronność izolacji wtrąceń 54
2.3.2. Obligatoryjność sygnałów izolacji graficznej 58
2.4. Przyjęta definicja wtrącenia 63
3. Klasyfikacja wtrąceń 64
3.1. Materiałowy zakres klasyfikacji 66
3.2. Kryteria klasyfikacji 67
3.2.1. Zależność składniowa w sensie dystrybucyjnym 67
3.2.2. Równoważność składniowa względem członu struktury kookurentnej 72
3.2.3. Stabilizacja linearyzacyjna struktury wtrąconej 73
3.2.4. Konotacja współskładnika w obrębie struktury kookurentnej 75
3.2.5. Samodzielność składniowa 76
3.3. Schemat klasyfikacji 82
3.4. Wnioski 84
4. Parenteza jako szczególny rodzaj wtrącenia 84
4.1. Metatekstowa funkcja parentezy 86
4.1.1. Wtrącenie - parenteza - metatekst 86
4.1.2. Problem wyrażeń semantycznie pustych 90
4.2. Parenteza a wyrażenia wprowadzające cytat 92
4.3. Niedefinicyjne cechy wyrażeń parentetycznych 96
4.3.1. Kontur intonacyjny 96
4.4. Rozumienie pojęcia „wyrażenie parentetyczne" 98
5. Wnioski 99
ROZDZIAŁ III. PARENTEZA W STRUKTURZE JEDNOSTEK SKŁADNIOWYCH 101
1. Wprowadzenie 101
2. Człony i nieczłony konstrukcji zdaniowej 103
2.1. Ogólne założenia opisu 103
2.2. Związane i niezwiązane komponenty całostki syntaktycznej 108
2.3. Pojęcie składnika zdania 111
2.4. Status syntaktyczny wyrażenia parentetycznego 113
3. Problem hierarchii jednostek składniowych 116
3.1. Potrzeba wyróżniania pośrednich poziomów hierarchii składniowej 117
3.2. Hierarchia jednostek składniowych a pozycja syntaktyczna 120
3.2.1. Grupa a fraza 121
3.2.2. Fraza niewymagana a niefraza 122
3.2.3. Poziom pozycji syntaktycznej 126
3.3. Poziom wypowiednika 133
3.4. Przyjęta hierarchia jednostek składniowych 140
4. Strukturalna interpretacja ciągów parentetycznych 144
4.1. Struktura wypowiedników z wyrażeniami dostawionymi 144
4.2. Interpretacja zależności akomodacyjnych 150
4.3. Wymaganie wystąpienia członu kookurentnego 157
5. Podsumowanie 159
ROZDZIAŁ IV. ZASADY OPISU PARENTEZY CZASOWNIKOWEJ 161
1. Wprowadzenie 161
2. Identyfikacja badanych obiektów 162
2.1. Założenia wstępne 163
2.1.1. Stosowane terminy 163
2.1.2. Cechy definicyjne 164
2.1.3. Definicja czasownikowego wyrażenia parentetycznego 165
2.2. Testy identyfikacyjne 166
2.2.1. Procedury interpolacyjne 167
2.2.2. Procedury transformacyjne 171
2.2.3. Procedury substytucyjne 173
2.3. Próba wyodrębnienia zbioru „czasowników parentetycznych" 174
2.3.1. Zasadność wyróżniania „czasowników parentetycznych" 175
2.3.2. Cechy niedystynktywne czasownikowych wyrażeń parentetycznych 177
2.3.3. Właściwości dystynktywne czasowników parentetycznych 180
2.3.4. „Czasownik parentetyczny" - kwalifikacja form wątpliwych 183
3. Operacyjny charakter parentezy czasownikowej 186
3.1. Istota operacji parentetyzującej 186
3.2. Zasady przeprowadzania operacji parentetyzujących 190
4. Transformacje parentetyzujące 192
4.1. Pojęcie transformacji w składni formalnej 192
4.2. Typy transformacji parentetyzujących 193
4.2.1. Transformacje zdań parentetycznych [PARENTs ] 194
4.2.2. Transformacje parentetycznych wyrażeń imiesłowowych [PARENTpart ] 197
4.3. Ograniczenia transformacji parentetyzujących 198
4.3.1. Ograniczenia przekształceń parentetyzujących (kierunek L -> P) 199
4.3.2. Ograniczenia przekształceń deparentetyzujących (kierunek P -> L) 202
5. Wewnętrzne i zewnętrzne ograniczenia realizacji struktur parentetycznych 205
5.1. Wprowadzenie 205
5.2. Ograniczenia wewnętrzne 206
5.2.1. Zasady linearyzacji czasownikowych struktur parentetycznych 206
5.2.2. Typ elementu funkcyjnego 211
5.2.3. Frazeologizmy 222
5.3. Ograniczenia zewnętrzne 227
5.3.1. Typ struktury kookurentnej względem wyrażenia parentetycznego 227
5.3.2. Ograniczenia linearyzacji 233
6. Parentetyki czasownikowe jako operatory strukturalne 238
6.1. Problem operacji w aspekcie strukturalnym 238
6.2. Parentetyki czasownikowe jako operatory iteracji 239
6.3. Parentetyki czasownikowe jako operatory izolacji 243
7. Wnioski 246
ROZDZIAŁ V. CZASOWNIKOWE WYRAŻENIA PARENTETYCZNE - PRÓBA SYSTEMATYZACJI 247
1. Wprowadzenie 247
2. Schemat klasyfikacji strukturalnej 248
2.1. Kryteria klasyfikacji 249
2.1.1. Syndetyczność i asyndetyczność struktur parentetycznych 249
2.1.2. Fraza bezokolicznikowa jako bezpośredni podrzędnik formy finitywnej 250
2.1.3. Człon czasownikowy jako kontekst wystarczający ciągu parentetycznego 252
2.1.4. Zajmowanie przez wyrażenie funkcyjne pozycji składniowej przy jednostce czasownikowej 253
2.2. Proponowana hierarchizacja cech dystynktywnych 254
3. Podział zgodny z kryterium łączliwości 255
4. Opis czasownikowych struktur parentetycznych 258
5. Propozycja podziału wyrażeń czasownikowych zgodnego z kryterium operacyjności 302
Zakończenie 309
System oznaczeń 315
Lokalizacja przykładów 319
Bibliografia 321
Summary 343