Od Mieczysława Jastruna do Jerzego Broszkiewicza czyli pisarz i jego dzieło wobec uwarunkowań nowoczesności
Zasadą kompozycyjną tomu jest idea jedności w różnorodności. Opracowanie to bowiem jest zarówno pracowitym i warsztatowo nienagannym problemowym, aspektowym i niekiedy panoramicznym przedstawieniem polskiej literatury dwudziestowiecznej, jak i efektem starannej pracy analitycznej, skoncentrowanej na wybranych i zazwyczaj słabo rozpoznanych utworach, takich wybitnych poetów i pisarzy, jak: Mieczysław Jastrun, Bogdan Czaykowski i Leo Lipski. W orbicie zainteresowań autora znalazł się dorobek twórców mniej znany, zapomniany lub po prostu w nikłym stopniu poddany refleksji literaturoznawczej. Mimo że mamy tu do czynienia z tak odmiennymi osobowościami twórczymi, poszczególne studia koncentrują się wokół kategorii, zagadnień, gatunków, które niezmiennie zajmują Mielhorskiego. Widzi on i interpretuje wydobyte i opisywane zjawiska oraz procesy literackie w perspektywie dwudziestowiecznej ciągłości.
WSTĘP 9
Pisarz, dzieło, nowoczesność… Wokół głównych założeń 9
Jeszcze o nowoczesności… 20
ROZDZIAŁ I 21
Poznanie – etyczność – wartości (o trzech dyskursach historycznoliterackich nowoczesności) 21
Dyskurs poznawczy 25
Dyskurs etyczny 35
Dyskurs aksjologiczny 44
Dyskurs terminologiczny 50
ROZDZIAŁ II 54
„Literatura przeklęta” – a projekt nowoczesności Czy kres zjawiska w obliczu „nowego”? 54
W kierunku paradygmatu 54
Miejsce w literaturze nowoczesnej 57
„Literatura przeklęta” jako odpowiedź 58
Wobec cezury 61
„Literatura przeklęta” jako reprodukcja 63
Rekapitulacja 65
Perspektywy i okolice cyklu lirycznego 68
ROZDZIAŁ I 69
„zachodzącej epoki kres okrutny”. O zapomnianym cyklu lirycznym Intermezzo Mieczysława Jastruna 69
Pomiędzy duchowością a „rzeczywistymi sprawami” 69
W poszukiwaniu harmonii istnienia, czyli otwarcie cyklu i jego część pierwsza 75
Idealizm subiektywny, układ rozkwitania i końcowe fragmenty części pierwszej 78
Nad morzem, czyli przełamanie problematyki i kompozycji 81
Część druga cyklu: ideowość i realizm? 83
Świat Breughla czy Breughel w świecie Jastruna? (o wierszu-syntezie) 88
Intermezzo: muzyka na usługach kompozycji cyklu 90
„Chociaż pisałem tylko, jak śnieg pisze” – sześć lat później… 93
ROZDZIAŁ II 97
„I wracam między dawno zapomnianych ludzi”. O konstrukcji cyklu Dla Heraklita (1984-1985) Czesława Miłosza 97
Ustalenia wstępne 97
Rzeczywistość trzecia 99
Role podmiotu 101
Poeta nowoczesny 108
Tendencje modulacyjne cyklu 110
Wykłady wierszem 113
Rekapitulacja uwag o wykładach 118
Konkluzja 119
ROZDZIAŁ III 120
Cykl Egotyki Leo Lipskiego – niedokończony dyskurs 120
Perspektywa wygnańca: wybrane konteksty 120
Pytanie o formułę cyklu: projekt konceptualizacji 125
Ukształtowanie kompozycyjne 127
Szyfr tekstualny 130
Wyznaczniki światoobrazu 132
Alienacja, samotność 135
Egotyk: temat i gatunek 140
Zapowiedź: identyfikacja generacyjna 141
ROZDZIAŁ IV 144
Stanisław Czerniak pośród dyskursów literackich nowoczesności O cyklu Egzystencja 144
Dyskurs nieoczywistości 144
Gatunek 149
Wstyd jako doświadczenie progowe 150
Samowiedza jako synteza 151
Dyskurs jako rzeczywistość dzieła 151
Rzeczywistość podmiotowa a dyskurs nowoczesny 155
Obszary snu 156
„Ja” a rzeczywistość przed-literacka 158
Dyskurs krytyczny a mowa wiersza 159
Warianty intertekstualności 161
Dyskurs codzienności w rzeczywistości wiersza 162
Dyskurs metapoetycki 163
ROZDZIAŁ V 166
Od cielesności do duchowości i metafizyki. O projekcie Thea Bogdana Czaykowskiego 166
Thea, czyli źródło 169
Thea, czyli spotkanie z Innym i motyw orficki 172
Thea, czyli wizja miłości i kochanków 176
Thea, (czy)li projekt metafizyczny? Zamilknięcie Ghazala 181
Podsumowanie: Thea, Ghazal i Orfeusz 185
Między pisarzem i dziełem 188
ROZDZIAŁ I 189
Dzieło Kazimierza Świegockiego w świetle kategorii „osobowości twórczej” – na przykładzie poematu Morze utracone 189
„Osobowość twórcza”: ustalenia wstępne – w stronę nowoczesności literackiej 190
Podstawowe kierunki i wyznaczniki rozumiejącej lektury poematu 192
Wobec kategorii „osobowości twórczej” 204
„Osobowość twórcza” Kazimierza Świegockiego: wobec wiecznych spraw sztuki 217
ROZDZIAŁ II 219
Poezje zebrane jako koncepcja interpretacyjna O sposobie prezentacji spuścizny lirycznej Krzysztofa Mętraka 219
Legenda, tradycja i pokolenie 219
Lata 60. – od formulizmu do refleksji kulturowej 223
Pomiędzy realizmem a lingwizmem: siódma dekada 228
Lata 80. i wiersze spoza ustalonej chronologii 231
Poezja kieszonkowa: poezje zebrane jako koncepcja interpretacyjna 236
ROZDZIAŁ III 239
Gry z polskim Faustem. O powieści Doktor Twardowski Jerzego Broszkiewicza 239
Dyskurs autobiograficzny? 241
Wstępna wykładnia 243
Dialog z tradycją i współczesnością: Faust Broszkiewicza 245
Twardowski: „jarmarczne ubóstwo”, dar magiczny i „instynkt tragizmu” 247
Dyskurs obłędu i psychozy 248
Gra z metaforą: szaleństwo jako parabola 251
„Istność realna” i „byt aluzyjny” 252
Pytanie o istotę i źródła szaleństwa 253
Rzeczywistość szpitalna 254
Ból istnienia 255
Stereotyp kobiety 257
Dyskurs światopoglądowy: Mefisto-egzystencjalista 257
Świat jako gra 260
Gra z formą: w kierunku muzyki i muzyczności 260
Dyskurs historii 262
W stronę odniesień filozoficznych i podstawowych kategorii poznawczych 264
„Etyczna giętkość” i „techniki wariacyjne” 267
Gra z koncepcją dzieła powieściowego 268
„Zmiana jakościowa” 275
Psychomachia 276
Dyskurs biograficzny: konteksty 277
Podsumowanie 287
ZAMIAST ZAKOŃCZENIA 289
Bibliografia 295
Nota bibliograficzna 305
Summary 307
Indeks nazwisk i postaci 309