Kronika tzw. Galla Anonima
Nie sposób pisać o historii Polski XI czy XII wieku, gdy mowa jest o sprawach źródeł, nacji i ich postrzeganiu, bez uwzględnienia wpływu na opisywanie dziejów, także tych najdawniejszych, tego wszystkiego, co wydarzyło się w wiekach XIX i XX w Europie Środkowej wraz z właściwą jej rolą późnego romantyzmu i jego wpływu na stawanie się historiografii i dominującej w niej kwestii państw, narodów i wszelkiego rodzaju grup etnicznych. Konflikty, które wypełniły pierwszą połowę wieku XX , zaostrzyły widzenie rzeczy i pozostawiły wyraźne ślady w europejskich historiografiach, w tym także w studiach źródłoznawczych. Dało to przewagę sposobom obserwacji historii właściwym indywidualnym doświadczeniom badaczy, zwłaszcza w dobie katastrofy cywilizacyjnej w Europie Środkowej w drugiej połowie XX stulecia. Efektem złożonej sytuacji historiografii stały się niepełne obrazy mediewistycznej literatury, stanu zachowania i edycji źródeł, sposobów ich krytyki, wizje dziejów żądające stale dyskusji z racji ich warsztatowej niesprawności. Tyle tytułem generaliów. Są wśród publikowanych prac o Gallu takie, które zadecydowały na długo o kierunkach naukowych, źródłoznawczych poszukiwań. Nie sposób więc nie zwrócić uwagi na wpływ książki Mariana Plezi na studia nad dziejami Polski XI-XII w., w tym także na późniejsze studia nad Kroniką tzw. Galla Anonima. Dla generalnej oceny jego wizji kroniki znaczenie ma jego pozostawanie pod wpływami późnoromantycznych poglądów na dzieje Polski średniowiecznej Semkowicza i jego uczniów. Towarzyszyły one Plezi w kreowaniu historycznych ram relacji filologa. Recepcji owych poglądów właściwych galicyjskiej, uniwersyteckiej erudycji przełomu XIX i XX wieku towarzyszyły wizje antagonizmów stających się motorem dziejów powszechnych i stawania się narodowych tożsamości. Zawężało to zdecydowanie poszukiwania możliwych wzorców tekstu, możliwych obszarów penetracji literatury przedmiotu. Najbardziej obiecujące okazywały się kontynuacje tradycyjnych sposobów poszukiwania początkówdrogi autora-pielgrzyma w krajach romańskich czy też na Węgrzech, wreszcie w I talii. Konsekwencje owego społeczno-naukowego zjawiska są widoczne w publikacjach poświęconych tzw. Gallowi po czasy najnowsze. W intencji autora niniejsza książka powinna wypełnić luki w poszukiwaniach i stawianych do tej pory koncepcjach i wprowadzić do literatury przedmiotu niewykorzystywany dotąd zasób źródeł oraz uzupełnić stan badań
Wprowadzenie - ogólny zarys stanu badań 11
Część 1. Historyczne (monastyczne i genealogiczne) oraz geograficzne konteksty powstania kroniki 23
I. Wstęp 25
II . Możliwe monastyczne konteksty powstania tzw. Kroniki Galla Anonima 29
A. Wprowadzenie 29
B. Konteksty bamberskie 35
C. St. Gilles 41
D. Zwiefalten 47
E. St. Blasien (ze sławnym wpisem do nekrologu majuskułą antykróla Rudolfa von Rheinfelden) 50
F. Klasztory Pirmina 53
III . Konteksty genealogiczne 55
A. Dietpoldingowie, przykład domu z Nordgau 55
B. Sukcesja Bergów 58
C. Zähringowie 59
IV. Konteksty historyczne 63
A. Sprawa Władysława Hermana 63
B. Dynastia salicka: Henryk IV i Henryk V 64
C. Formbach, przykład losów politycznej bawarskiej emigracji po 1085 roku 66
D. Billungowie i saskie księstwo 68
V. Autor kroniki 73
A. Pilgrim 73
B. Zagadka Weimarów 75
C. W poszukiwaniu rodziny autora 78
1. Genealogicznie uzasadnione koncepcje bawarskie 79
2. Genealogicznie uzasadnione koncepcje saskie 84
3. Genealogicznie uzasadniona koncepcja szwabska 87
VI. Możliwa perspektywa geograficzna autora kroniki 89
A. Wiedza geograficzna Pielgrzyma 89
B. Język Pielgrzyma 98
C. Możliwa perspektywa obserwacji geograficzno-historycznych Pielgrzyma 99
VII . Problem reguły zakonnej Pielgrzyma 105
A. Passau i św. Mikołaj 105
B. Refleksja nad możliwą regułą zakonną Pielgrzyma 108
VIII . Kandydaci do autorstwa kroniki o imieniu Pilgrim poświadczeni źródłowo 111
A. Pilgrim z Zwiefalten 111
B. Pilgrim z Göttweig 112
C. Pilgrim od św. Emmerama w Ratyzbonie (!) 112
D. Pilgrim od St. Blasien i Schaffhausen 113
IX. Podsumowanie, czyli wskazanie na najprawdopodobniejsze historyczne (monastyczne i genealogiczne) konteksty powstania kroniki przypisywanej tzw. Gallowi Anonimowi 121
Część 2. Analizy źródłoznawcze 125
I. Stan badań nad językiem, formą i tradycją rękopiśmienną kroniki 127
A. Formacja intelektualna autora 127
1. Dyskusja nad językiem i erudycją Pielgrzyma 127
2. Zagadka kursusu 129
B. T radycja rękopiśmienna 136
II . Poszukiwanie i analiza similiów w tekście kroniki Pielgrzyma. przy pomocy elektronicznych baz danych Patrologia Latina, Monumenta Germaniae Historica, Library of Latin Texts 143
A. Wstępne ustalanie zakresu podobieństw 144
1. Epistola 144
B. Epylogus 161
C. Studium i formacja intelektualna oraz monastyczna Pielgrzyma: próba uogólnienia wykonanych analiz 168
1. Studium i biblioteki w klasztorach zreformowanych - stan badań 168
2. Ars dictandi i możliwy obszar działań kancelaryjnych Pielgrzyma 176
3. Pewna i możliwa lektura Pielgrzyma 180
Ekskurs: Sprawa kultu św. Mikołaja 185
Zakończenie 193
Wykaz źródeł i literatury 197
I. Wykaz źródeł rękopiśmiennych 197
II . Elektroniczne bazy danych 197
III . Źródła dostępne za pośrednictwem elektronicznych baz danych 197
IV. Wykaz źródeł drukowanych 201
V. Wykaz literatury 205
Summary 221