Filozoficzna refleksja nad kulturą jako próba odpowiedzi na problemy współczesności
Kultura, rozumiana szeroko, jako całokształt ludzkich działań, obnaża duchową rzeczywistość
człowieka. Jest ona bowiem we wszystkich swych przejawach sposobem jego bytowania, wyznacza także możliwości i wytycza drogi urzeczywistniania właściwego mu powołania. Zapewne także dlatego zachęca, a nawet zmusza, nie tylko do opisu i jego analizy, lecz przede wszystkim do refleksji.
Problematyka dotycząca kultury stanowi zbiór złożonych i powiązanych ze sobą zagadnień, których rozwiązania się wzajemnie warunkują. Obejmuje ona rozważania przedmiotowe i meta-przedmiotowe z uwzględnieniem perspektywy historyczno-filozoficznej. Należą do niej, prócz zwyczajowo umieszczanych w obrębie kultury działań artystycznych, naukowych i religijnych, także
działalność polityczna, ekonomiczna i wychowawcza. Fakt ten powoduje konieczność podjęcia badań interdyscyplinarnych w obrębie samej filozofii (np. filozofii sztuki i estetyki, filozofii nauki, epistemologii, filozofii religii i teodycei, filozofii polityki i filozofii społecznej). Nade wszystko jednak nie chodzi o odpowiedź na pytanie „jak?”, lecz na pytanie „dlaczego?”, na pytanie o istotę kultury, zachodzących w niej zjawisk i przemian oraz ich konsekwencję i celowość. To zaś podstawową czyni refleksję nad sposobem istnienia kultury oraz nad istotą człowieka, jego miejscem w świecie, postawami moralnymi i preferencjami aksjologicznymi.
Problemy współczesnej kultury, a zwłaszcza jej dość powszechnie diagnozowany kryzys, powodują, że podejmowane w tej książce zagadnienia, prócz tego, że niewątpliwie mają znaczenie teoretyczne, przekraczają wymiar filozoficznych, zamykających się w obrębie akademickiego dyskursu spekulacji i nabierają ważnego wymiaru praktycznego. Jeżeli bowiem człowiek jest jedynym twórcą, celem i adresatem tak szeroko rozumianej kultury, to właśnie wypracowanie w nim umiejętności refleksji i autorefleksji, rozumienia przyczyn i celów, podejmowania świadomego i odpowiedzialnego uczestnictwa w procesach kulturowych winno być przedmiotem refleksji.
Zebrane w niniejszym tomie rozprawy i przyczynki traktują o wielu aspektach „bycia człowiekiem kultury”. Dociekania ich autorów są prowadzone w różnych obszarach, począwszy od historyczno-filozoficznego, lecz kształtującego
współczesność, przez zagadnienia powinności i odpowiedzialności oraz uważanego dość powszechnie niemal za logo współczesnej kultury
konsumpcjonizmu, aż do sztuki, polityki i współczesnego wymiaru śmierci.
Prezentując w jednym tomie rozważania z odległych niekiedy regionów myśli filozoficznej, czynimy to w przekonaniu, że choćby w pewnym stopniu dotkną one kondycji człowieka i kultury.
Wprowadzenie 7
KRZYSZTOF ŚLEZIŃSKI
Filozofowie o kryzysie kultury 9
WOJCIECH MORSZCZYŃSKI
Norma a normalność 26
SŁAWOMIRA RUCHAŁA
Odpowiedzialność — rodzaje i uwarunkowania 40
WIESŁAW WALENTUKIEWICZ
Poznawcze oraz kulturowe determinizmy nabywania języka 59
MAŁGORZATA JANKOWSKA
Między młotem rozumu a kowadłem wiary. Kultura w dobie postsekularyzmu 81
MALWINA ROLKA
Dionizos w supermarkecie. Nietzscheańska krytyka kultury wobec zjawiska konsumpcjonizmu 106
JUSTYNA KESLER
Kultura konsumpcyjna — krytyka i obrona 128
MARTA MAŚKA
Wietnam — między komunizmem a komercjalizacją kultury 149
JADWIGA MIĘKINA-PINDUR
Przełamywanie współczesnego tabu. Kobiece doświadczanie choroby (świadectwa pisarek) 159
BARBARA WRONA
Lęk przed śmiercią. Wybrane koncepcje polskich bioetyków 193
EWA TOMASZEWSKA
W obronie wyobraźni 212
JUSTYNA GORZKOWICZ
Sztuka Roberta Kuśmirowskiego jako transdyscyplinarna refleksja nad współczesnością 231
ANNA ŚLEZIŃSKA
Apokryf nośnikiem kulturowych wartości 256
EWELINA KONIECZNA
Obraz szkoły w kinie współczesnym. Konteksty społeczno-kulturowe 276
ANDRZEJ MAREK NOWIK
Filozoficzne podstawy teorii cywilizacji i kultury Feliksa Konecznego 297
DARIUSZ JURUŚ
Murray N. Rothbard — filozofia poszukująca polityki 323
LUCJAN WROŃSKI
Konserwatywna krytyka liberalnej koncepcji wolności Johna Stuarta Milla 347
MAGDALENA MRUSZCZYK
Myśli Karola Wojtyły o kulturze 364
TERESA BOJARSKA-SZOT
O zastosowanych przez Arystotelesa i św. Tomasza kryteriach podziału cnót 382