Człowiek i duch nieskończony
Rzadko się zdarza, by system filozoficzny wywoływał tyle głosów krytyki i rodził tak wiele nieporozumień, jak immaterialistyczna koncepcja Berkeleya. Jego ekscentryczny pomysł głoszący o zgrozo! - że świat materialny nie istnieje, krytykowało wielu - od osiemnastowiecznego leksykografa Samuela Johnsona, autora bodaj najsłynniejszego 'dowodu obalającego', polegającego na kopnięciu kamienia, po Kanta i Hegla. Nie pomagało uporczywie powtarzane twierdzenie autora Traktatu o zasadach poznania ludzkiego, że wyłożone w tym dziele tezy zgodne są z codziennym doświadczeniem; do Berkeleya na długo przylgnęło określenie solipsysty nieliczącego się ze zdrowym rozsądkiem i jeszcze sto lat po ogłoszeniu Traktatu, jego koncepcja powracała w zabawnych limerykach, w których było więcej zdziwienia i rozbawienia niż poważnego zainteresowania. Bardzo często w historii filozofii dochodziło do zafałszowania filozofii Berkeleya, nieczęsto też zwracano uwagę na fakt, że daje ona spójny, całościowy obraz świata. Przeciwstawiając się obiegowym sądom na temat filozofii biskupa z Cloyne staram się w niniejszej pracy wykazać, że tworzona przezeń teoria poznania, filozofia przyrody, koncepcja estetyczna, wreszcie zasady moralne i wynikająca z nich koncepcja biernego posłuszeństwa tworzą systematyczną całość.
WSTĘP 7
Rozdział I. TŁO POWSTANIA IMMATERIALIZMU BERKELEYA 17
1. Locke i problem reprezentacjonalizmu 17
2. Malebranche i okazjonalizm 31
3. Pierre Bayle i sceptycyzm 38
4. Od poznania teoretycznego do codziennego doświadczenia 40
5. Fenomenalizm - niedokończony projekt 46
6. Język 53
7. Próba stworzenia nowej teorii widzenia. Wnioski 60
Rozdział II. PODSTAWOWE POJĘCIA SYSTEMU FILOZOFICZNEGO BERKELEYA 81
1. Idea i pojęcie 81
2. Substancja, czyli duch oraz idea, czyli jego przedstawienie 94
Rozdział III. AKTYWNY DUCH 107
1. Czas i jego doświadczenie 107
2. Duch, czyli rozum, wyobraźnia i wola 117
3. Relacje 132
Rozdział IV. NAUKA O PRZYRODZIE 143
1. Instrumentalny charakter filozofii mechanicznej 143
2. Koncepcja eteru 173
Rozdział V. PIĘKNO JAKO SYMBOL OPATRZNOŚCI 187
1. Eter i światło 187
2. Specyfika doświadczenia piękna 194
3. Wzniosłe piękno natury 202
Rozdział VI. DUCHY SKOŃCZONE 217
1. Ja i inne duchy skończone. problematyka uczuć 217
2. Tło powstania filozofii praktycznej Berkeleya 225
3. Bierne posłuszeństwo 236
Rozdział VII. DUCH NIESKOŃCZONY 255
1. Argumenty za istnieniem ducha nieskończonego 258
2. Skończona wola człowieka i nieskończona wola Boga 272
ZAKOŃCZENIE 279
WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW 283
BIBLiOGRAFIA 285
SUMMARY 293