Nowoczesny podręcznik, w którym w zwięzły sposób przedstawiono najważniejsze aspekty związane z żywieniem człowieka we wszystkich etapach życia. Wiedza w nim zawarta obejmuje problematykę żywienia przedstawioną z perspektywy fizjologa, biologa molekularnego oraz dietetyka. W publikacji przedstawiono wiadomości teoretyczne z zakresu fizjologii i patofizjologii żywienia, podstawowe zalecenia dotyczące prewencji pierwotnej i wtórnej schorzeń nieinterwencyjnych dietozależnych oraz podstawową wiedzę umożliwiającą udzielenie kompetentnych porad dietetycznych osobom zdrowym w różnych stanach fizjologicznych i pacjentom z różnymi jednostkami chorobowymi. Podręcznik adresowany jest przede wszystkim do studentów kierunku żywienie człowieka uczelni medycznych i rolniczych oraz instytutów zdrowia publicznego. Będzie także przydatny dla dietetyków, lekarzy i pielęgniarek.
Przedmowa IX Podziękowania XI Przedmowa do wydania polskiego XIII 1. Wprowadzenie 1 1.1. Kompleksowe podejście do żywienia 1 1.2. Koncepcja równowagi (bilansu) 2 1.2.1. Model podaży i zapotrzebowania 2 1.2.2. Przekarmienie 2 1.2.3. Niedożywienie 3 1.2.4. Klasyczne badania równowagi 8 1.2.5. Ogólny stan odżywienia 8 1.3. Zmiany wymagań żywieniowych w ciągu życia 9 1.4. Ocena stanu odżywienia 11 1.4.1. Pomiary antropomotoryczne 11 1.4.2. Ocena spożycia 12 1.4.3. Wskaźniki biologiczne (biomarkery) stanu odżywienia 14 1.4.4. Badanie kliniczne 15 1.5. Żywieniowe wartości referencyjne 15 1.5.1. Brytyjski system żywieniowych wartości referencyjnych 16 1.5.2. Żywieniowe wartości referencyjne w różnych krajach 18 2. Zanim zacznie się nowe życie 22 2.1. Wprowadzenie 22 2.2. Odżywianie się kobiet a płodność 22 2.2.1. Determinanty płodności i bezpłodności 22 2.2.2. Znaczenie tkanki tłuszczowej 25 2.2.3. Rola leptyny 26 2.2.4. Antyoksydanty 27 2.2.5. Kofeina i alkohol 29 2.3. Odżywianie się mężczyzn a płodność 30 2.3.1. Determinanty płodności i bezpłodności 30 2.3.2. Otyłość 32 2.3.3. Cukrzyca 32 2.3.4. Alkohol 32 2.3.5. Cynk 33 2.3.6. Antyoksydanty 33 2.3.7. Selen 34 2.3.8. Fitoestrogeny i estrogeny środowiskowe 35 2.4. Przygotowanie do ciąży 37 2.4.1. Dlaczego trzeba przygotować się do ciąży? 37 2.4.2. Rola witaminy A w funkcjonowaniu wątroby 37 2.4.3. Kwas foliowy a uszkodzenia cewy nerwowej 39 3. Ciąża 44 3.1. Wprowadzenie 44 3.2. Fizjologiczna charakterystyka ciąży 45 3.2.1. Przyrost masy ciała i zmiany składu ciała 45 3.2.2. Zwiększenie objętości krwi i zmiany sercowo-naczyniowe 46 3.2.3. Zmiany zachodzące w nerkach 47 3.2.4. Zmiany zachodzące w układzie oddechowym 47 3.2.5. Zmiany zachodzące w przewodzie pokarmowym 47 3.2.6. Adaptacyjne zmiany metaboliczne 47 3.3. Wymagania żywieniowe 48 3.3.1. Energia, białka, tłuszcze 48 3.3.2. Mikroskładniki (mikroelementy) 50 3.4. Dieta a ciąża 52 3.4.1. Poronienie i poród martwego płodu 52 3.4.2. Poród przedwczesny 54 3.4.3. Zaburzenia ciśnienia 56 3.4.4. Poród patologiczny 58 3.5. Nudności i wymioty podczas ciąży (NVP) 59 3.5.1. Nudności i wymioty podczas ciąży jako proces fizjologiczny 59 3.5.2. Niepowściągliwe wymioty ciężarnych 60 3.6. Nienasycenie i awersja 61 3.6.1. Alotriofagia 62 3.7. Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego 63 3.8. Ciąże o dużym ryzyku 63 3.8.1. Cukrzyca ciążowa 64 3.8.2. Ciąże mnogie 65 3.8.3. Spektrum alkoholowych uszkodzeń płodu 66 4. Odżywianie w okresie płodowym a choroby w wieku późniejszym 70 4.1. Wprowadzenie 70 4.2. Rozwojowe przyczyny chorób u osób dorosłych 70 4.2.1. Koncepcja programowania 70 4.2.2. Programowanie płodowe a choroby 71 4.3. Dowody wskazujące na wpływ odżywiania się matki na rozwój chorób w późniejszym okresie życia 73 4.3.1. Epidemiologia 73 4.3.2. Krytyka hipotezy programowania 76 4.3.3. Badania doświadczalne 77 4.4. Podstawy programowania płodowego 80 4.4.1. Oszczędne fenotypy i genotypy 80 4.4.2. Predykcyjne reakcje adaptacyjne 81 4.4.3. Remodeling tkanek 82 4.4.4. Zaburzenia równowagi hormonalnej 83 4.4.5. Interakcje składnik odżywczy–gen 85 4.4.6. Regulacja epigenetyczna 86 4.5. Implikacje hipotezy programowania 87 4.5.1. Interwencje służby zdrowia 87 4.5.2. Międzypokoleniowa transmisja ryzyka choroby 87 5. Laktacja i karmienie niemowląt 93 5.1. Wprowadzenie 93 5.2. Fizjologia laktacji 93 5.2.1. Anatomia piersi 93 5.2.2. Synteza mleka 94 5.2.3. Hormonalna kontrola laktacji 97 5.2.4. Utrzymanie laktacji 99 5.2.5. Wymagania pokarmowe podczas laktacji 99 5.3. Korzyści wynikające z karmienia piersią 100 5.3.1. Korzyści dla matki 100 5.3.2. Korzyści dla dziecka 102 5.3.3. Zalecenie karmienia piersią przez 6 miesięcy 105 5.4. Trendy w karmieniu piersią 105 5.4.1. Powody, dla których kobiety nie karmią piersią 107 5.4.2. Propagowanie karmienia piersią 108 5.5. Sytuacje, w których nie zaleca się karmienia piersią 109 5.6. Inne możliwości karmienia niemowląt 111 5.6.1. Preparaty mleka krowiego 111 5.6.2. Preparaty dla wcześniaków 112 5.6.3. Preparaty sojowe 113 5.6.4. Hydrolizaty białkowe i preparaty aminokwasowe 114 5.6.5. Pozostałe preparaty 114 6. Żywienie dzieci 117 6.1. Wprowadzenie 117 6.2. Okres niemowlęcy i okres dzieci młodszych (od urodzenia do lat 5) 117 6.2.1. Główne etapy rozwoju 117 6.2.2. Zapotrzebowanie na składniki odżywcze 119 6.2.3. Spożycie składników odżywczych przez niemowlęta i młodsze dzieci 121 6.2.4. Zmiana sposobu spożywania pokarmów z dziecięcego na dorosły 122 6.3. Dzieci starsze (5–13 lat) 131 6.3.1. Zapotrzebowanie na składniki odżywcze dzieci starszych 131 6.3.2. Szkolne posiłki i propagowanie zdrowego żywienia 132 6.3.3. Znaczenie śniadania 132 6.4. Otyłość u dzieci 133 6.4.1. Wzrost częstości występowania otyłości 133 6.4.2. Przyczyny otyłości dzieci 134 6.4.3. Konsekwencje otyłości u dzieci 140 6.4.4. Leczenie otyłości dziecięcej 142 6.4.5. Zapobieganie otyłości dziecięcej 143 7. Odżywianie się w okresie dojrzewania 150 7.1. Wprowadzenie 150 7.2. Rozwój fizyczny 150 7.2.1. Tempo wzrastania 150 7.2.2. Skład ciała 151 7.2.3. Okres pokwitania i dojrzewania płciowego 151 7.2.4. Wzrastanie kości 154 7.3. Rozwój psychospołeczny 157 7.4. Zapotrzebowanie żywieniowe w okresie nastoletnim 157 7.4.1. Makroskładniki i energia 158 7.4.2. Mikroskładniki 158 7.5. Spożycie żywności w okresie dojrzewania 160 7.5.1. Czynniki wpływające na wybór pokarmu 160 7.5.2. Jedzenie poza domem 162 7.5.3. Pomijanie posiłków i przekąski (pojadanie) 162 7.6. Potencjalne problemy z odżywianiem się 163 7.6.1. Odchudzanie się i kontrola masy ciała 163 7.6.2. Nastolatek wegetarianin 163 7.6.3. Sport i aktywność fizyczna 164 7.6.4. Zaburzenia odżywiania się 165 7.6.5. Nastolatka w ciąży 168 7.6.6. Alkohol 169 7.6.7. Palenie tytoniu 170 7.6.8. Używanie narkotyków 171 8. Wiek dorosły 176 8.1. Wprowadzenie 176 8.2. Zmiana zapotrzebowania na składniki odżywcze 176 8.3. Wytyczne dotyczące zdrowego odżywiania się 177 8.4. Stany chorobowe wynikające z niezdrowego odżywiania się i trybu życia 179 8.4.1. Otyłość 179 8.4.2. Cukrzyca typu 2 183 8.4.3. Zespół metaboliczny 185 8.4.4. Choroba sercowo-naczyniowa 187 8.4.5. Nowotwory 197 9. Wiek starszy i podeszły 216 9.1. Wprowadzenie 216 9.2. Populacja ludzi starzejących się 216 9.3. Proces starzenia się 217 9.3.1. Wpływ na układy fizjologiczne 217 9.3.2. Mechanizmy starzenia się komórek 217 9.3.3. Wpływ odżywiania się na proces starzenia się 221 9.4. Wymagania żywieniowe osób starszych 222 9.4.1. Makroskładniki i energia 222 9.4.2. Mikroskładniki 223 9.4.3. Specjalne zalecenia dla osób w wieku podeszłym 223 9.5. Problemy zdrowego żywienia osób starszych 224 9.5.1. Niedożywienie i wiek podeszły 224 9.5.2. Ubóstwo 225 9.5.3. Izolacja społeczna 226 9.5.4. Edukacja 226 9.5.5. Zmiany fizyczne 226 9.5.6. Zwalczanie niedożywienia u osób w wieku podeszłym 227 9.6. Powszechne problemy zdrowotne związane z odżywianiem się 228 9.6.1. Choroby kości 228 9.6.2. Odporność i zakażenia 232 9.6.3. Choroby przewodu pokarmowego 233 9.6.4. Niedokrwistość 235 10. Odżywianie się zgodne z wymaganiami indywidualnymi 242 10.1. Wprowadzenie 242 10.2. Indywidualne reakcje na zróżnicowanie pokarmów 243 10.2.1. Determinowanie przez geny sposobu odżywiania się 244 10.2.2. Determinowanie przez geny wykorzystania i biodostępności substancji odżywczych 246 10.2.3. Żywieniowa regulacja ekspresji genów 246 10.3. Identyfikacja biomarkerów ryzyka choroby 248 10.3.1. Nutrigenomika 248 10.3.2. Proteomika 249 10.3.3. Metabolomika 250 10.4. Genetyczne uwarunkowanie ryzyka choroby i odpowiedzi na składniki odżywcze 251 10.4.1. Otyłość 251 10.4.2. Choroba sercowo-naczyniowa 251 10.4.3. Nowotwory 252 10.5. Interakcja składnik odżywczy–gen a długość życia 253 10.6. Jaka jest przyszłość doradztwa żywieniowego? 255 Słownik terminów 259 Skorowidz 277